چگونه باید از کلیه ها محافظت کرد؟

مهم ترین بیماری های کلیوی کدامند، چگونه تشخیص داده می‌شونند، عوامل خطرزا کدامند؟....

از بین هر 20 فرانسوی، یکی شان کلیه هایی بیمار دارند و خودشان این موضوع را نمی‌دانند!
نزدیک به سه میلیون فرانسوی از یک بیماری کلیوی رنج می‌برند. با این حال، اکثر آنها از این موضوع اطلاع ندارند! در واقع، بیماری های کلیوی قبل از رسیدن به مراحل پیشرفته علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهند. اغلب این بیماری ها دیر تشخیص داده می‌شوند. حال آنکه، تشخیص زود، می‌تواند شدت آسیب ها را کم و یا حتی متوقف کند.

کلیه ها: صافی های بدن
کلیه ها ضایعات سمی را که از نابودی سلول های بدن و هضم مواد خوراکی ایجاد می‌شوند، از بدن خارج می‌کنند. بریژیت لانز، نفرولوژیست و دبیر کل بنیاد کلیه، می‌گوید: «سلول های بدن ما برای زنده بودن نیاز به انرژی و مواد مختلف دیگری دارند، که این نیاز توسط مواد غذایی تأمین می‌شود.

ضایعات تولید شده توسط این مراحل اغلب توسط خون جذب و توسط کلیه ها تصفیه می‌شود. سپس این سموم وارد ادرار می‌گردند» .ضمناً، در موارد بیماری های کلیوی، بدن توسط ضایعات خودش، سمی می‌شود...

کلیه: کارخانۀ تولید هورمون ها
اما نقش کلیه ها فقط به تصفیه کردن خون محدود نمی‌شود. در واقع، کلیه ها هورمون هم تولید می‌کنند. بریژیت لانز اضافه می‌کند: «اولین آنها، رنین است که فشار خون را تنظیم می‌کند. به همین دلیل است که نارسایی کلیوی مزمن اغلب همراه با پرفشاری خون است!»

ضمناً کلیه ها اریتروپویتین معروف را هم می‌سازند که به خاطر دوپینگ شناخته شده است... . این هورمون بر ساخت مغز استخوان در تولید گلبول های قرمز خون اثر می‌گذارد. کمبود این هورمون بر اثر نارسایی کلیوی باعث کم خونی می‌شود.

در نهایت کلیه ها کالسیتریول هم تولید می‌کنند، که باعث جذب کلسیم توسط روده می‌شود. بعد از آغاز یک بیماری کلیوی، کالسیتریول هم کمتر تولید می‌شود. در صورت کمبود کلسیم، بدن کلسیم مورد نیازش را از استخوان ها برمی‌دارد که این موضوع باعث شکنندگی اسکلت بدن می‌شود.

بیماری های کلیوی: دلایل متعدد
بیماری های کلیوی ممکن است در اثر عفونت های میکروب هایی مانند استرپتوکوک ایجاد شوند.
همچنین جذب مواد سمی، خصوصاً برخی داروها، نیز ممکن است کارکرد نامناسب کلیه ها را در پی داشته باشد.
در نهایت، کلیه ها با افزایش سن، کارکرد کمتری دارند... در واقع، از 60 سالگی به بعد، در ازای هر 10 سال، 10% از عملکرد کلیه ها کاسته می‌شود.

انسداد سرخرگ های کلیوی
یکی از دلایل اصلی نارسایی کلیوی انسداد سرخرگ های کلیه است. بریژیت لانز در این باره اظهار می‌کند: «از پنجاه سالگی به بعد، دیوارۀ سرخرگ های کلیوی ممکن است ضخیم شود و رسوب کلسترول را در خود به دنبال داشته باشد. این همان ورم وریدی است! عبور خون به سمت کلیه کاهش می‌یابد. بنابراین بافت کلیوی، کم کم خراب می‌شود». ا

غلب اوقات، تشخیص زودرس این انسداد به کمک آنژیولاستی قابل درمان است. بیژیت لانز در ادامه توضیح می‌دهد که: «یک بالون کوچک وارد ناحیۀ منقبض شدۀ سرخرگ می‌شود و طی سی ثانیه آن را باد می‌کند. به این ترتیب این ورم از بین می‌رود و خون می‌تواند دوباره به شکل طبیعی در رگ به جریان بیافتد. این درمان می‌تواند باعث بهبود جزئی نارسایی کلیوی گردد.»

دیابت و نارسایی کلیوی
دیابت نیز مسئول یک چهارم موارد نارسایی کلیوی است و این نسبت دائماً در حال افزایش است. بریژیت لانز در این باره هشدار می‌دهد که: «دیابت اغلب همراه با پرفشاری و البته افزایش بسیار زیاد چربی خون است. این دو عامل، آسیب های کلیوی را با خود به همراه دارند» بازهم زمان اهمیت بالایی می‌یابد! هر چه دیابت زودتر تشخیص داده و درمان شود، از بین رفتن کلیه نیز کندتر خواهد شد.

کلیه ها: علائم هشدار دهنده
در ابتدای بیماری های کلیوی، اغلب علائم خاصی وجود ندارد. بریژیت لانز اضافه می‌کند: «نارسایی کلیوی کم کم با خستگی بیش از حد بر اثر انجام یک کار، از دست دادن اشتها و نیاز به دفع ادرار به دفعات هنگام شب، احساس می‌شود.» به طور کلی عدم کارکرد کلیه ها، در موارد پرفشاری خون، یا بعد از آزمایش ادرار کشف می‌شود. با پیشرفت درجه و شدت نارسایی کلیوی، پزشکان بر روی آزمایش خون حساب می‌کنند. اصلی ترین فاکتور کراتینین است، یعنی میزان کراتینین در خون سنجیده می‌شود.

لانز در این باره توضیح می‌دهد و می‌گوید: «کراتنین از نابودی طبیعی سلول های ماهیچه ای در بدن تولید می‌شود. اگر کلیه ها درست کار نکنند، میزان کراتنین خون افزایش می‌یابد.»

جلوی وخامت اوضاع را بگیرید
به محض اینکه نارسایی کلیه تشخیص داده شد، برای پیشگیری از وخامت شرایط باید درمان آغاز شود. بریژیت لانز تصریح می‌کند: به این منظور، «در ابتدا باید فشار خون به وسیلۀ دارو کنترل شود. سپس باید فرد بیمار در روش تغذیه اش تجدید نظر کند. در واقع، تغذیه ای سرشار از پروتئین کار کلیه ها را زیاد می‌کند و باعث ایجاد ضربه به عملکرد کلیه می‌گردد.» ضمناً توقف در استعمال دخانیات ضروری است. در واقع، سموم دخانیات روند پیشروی نارسایی کلیوی را سرعت می‌بخشد.

زمانی که کلیه ها دیگر کار نمی‌کنند!
به محض اینکه نارسایی کلیوی شدید شود، باید درمان توسط دیالیز را شروع کرد. دیالیز خون را از مسیر یک غشا نیمه نفوذ پذیر تصفیه می‌کند. در فرانسه، حدود 8000 در سال این درمان را آغاز می‌کنند و بیش از 35000 نفر به طور مرتب دیالیز می‌شوند.

بیماران بین همودیالیز و دیالیز پرتیونیل حق انتخاب دارند. در همودیالیز خون از رگ بازو برداشته می‌شود و به سمت دیالیز شونده، هدایت می‌گردد. سپس خون تصفیه و به داخل رگ تزریق می‌گردد. در عوض، در موارد همودیالیز پرتیونیل، دو لیتر از یک محلول به شکم وارد می‌شود. این محلول پریتوان است، که غشای اندام های شکمی را می‌پوشاند. این ماده نقش تصفیه کننده را بازی می‌کند...

پیوند کلیه
درمان سنگین دیالیز برای بسیاری از بیماران سخت است و زندگی را برای آنها طاقت فرسا می‌کند. بنابراین پیوند کلیه روشی برای درمان است. سابرینای 33 ساله که استاد دانشگاه است اطمینان می‌‌دهد و می‌گوید: «به علت نارسایی کلیه که بر اثر یک بیماری ژنتیکی برایم رخ داد، 12 سال است تحت درمان دیالیز قرار داشتم، سه بار در هفته و هر بار چهر ساعت.

دیالیز یک مشکل جسمی واقعی است، که خستگی شدید و آسیب تدریجی به بقیۀ بدن را به دنبال دارد. در 17 سالگی، شانس دریافت پیوند کلیه را داشتم. این پیوند مانند یک تولد مجدد بود.» پیوند کلیه بین یک گیرندۀ کلیه و اهداکننده ای که دچار مرگ مغزی شده، یا یک اهداکنندۀ زنده (دوقلوها، والدین...) صورت می‌گیرد. پیوند کلیه بیمار را از دیالیز راحت می‌کند، اما این به معنای پایان درمان نیست.

چگونه باید از کلیه ها محافظت کرد؟
برخی اصول بسیار ساده به حفظ سلامت کلیه ها کمک می‌کنند. بریژیت لانز در این باره توصیه هایی دارد: «باید متناسب با نیازتان آب کافی بنوشید (حداقل یک لیتر در روز) و این میزان را برای راحت تر شدن کار کلیه ها به چند مرحله تقسیم کنید. مراقب باشید تا تغذیه ای متعادل داشته باشید تا از افزایش وزن و بالارفتن کلسترول جلوگیری شود.

زیاد نمک استفاده نکنید زیرا مصرف زیاد نمک باعث پرفشاری خون می‌شود.» از هر گونه خوددرمانی بپرهیزید. در واقع، مسکن های غیراستروئیدی که شامل آسپرین هم می‌شوند، می‌توانند کلیه ها را سمی کنند. این مورد دربارۀ مسکن هایی مانند پاراستامول، اگر به میزان زیاد و به مدت طولانی مصرف شوند، نیز صدق می‌‌کند. لانز در این رابطه می‌گوید: «در رابطه با مصرف بیش از حد مسهل ها یا مدررها و مصرف محصولاتی که ترکیبات آنها برای تان شناخته شده نیست مانند برخی گیاهان چینی، مراقب باشید. در پایان، حواس تان به رژیم های غذایی پرپروتئین هم باشد، این دسته از خوراکی ها، کلیه ها را خسته می‌کنند!»
کلیه ها گران بها هستند، به خاطر آنها تغذیۀ مناسبی داشته باشیم...

تشخیص بیماری
از آنجایی که آغاز بیماری فاقد علامت است، باید به فکر تشخیص بیماری باشید تا بتوان جلوی وخامت آن را گرفت. افراد در معرض خطر حتما باید با پزشک شان صحبت کنند! افراد در معرض خطر یعنی اشخاص بالای 50 سال، کسانی که فشار خون شان بالاست، افراد خیلی چاق، مبتلایان به دیابت، سیگاری ها و کسانی که سابقۀ فامیلی بیماری های مجاری ادرار یا بیماری کلیوی را دارند.

سنگ کلیه و علائم آن

تحمل سنگ کلیه بسیار دردناک و تشخیص آن توسط خود فرد بسیار دشوار است مگراینکه بدانید چه علائمی دارد. در زیر به برخی از مهمتربن علائم و نشانه‌های مشکلات سنگ کلیه اشاره می‌کنیم.

هرکسی که تابحال دچار سنگ‌کلیه شده باشد، می‌داند که چقدر این مشکل دردناک است. درواقع، درد آن تقریباً شبیه به وضع‌حمل است. سنگ‌کلیه دردی دارد که شما را به زانو درمی‌آورد، تاحدی که حتی نمی‌توانید خود را به بیمارستان برسانید. بااینکه برخی از مُسکِن‌ها می‌توانند به طور موقت درد آن را التیام بخشند، اما فرد مبتلا به سنگ‌کلیه باید برای درمان دائمی، روزهایی را با درمان مایعات و احتمالاً مداخله جراحی سر کند. نیاز به ایجاد تغییر دائمی در رژیم‌غذایی و سبک زندگی است و ممکن است مشکل تا پایان عمر فرد چندین مرتبه بازگشت داشته باشد. پیشگیری بهترین راهکار برای مقابله با سنگ‌کلیه است اما ژنتیک و جنسیت معمولاً نقش بسیار مهمی در ایجاد سنگ‌کلیه دارند.

معرفی علائم و نشانه‌های سنگ‌کلیه چندان قطعی نیست زیرا ممکن است دچار ترکیبی از برخی علائم اصلی آن شوید. برخی از افرادیکه دچار سنگ‌کلیه شد‌ه‌اند، روزها در کمر خود احساس دردی کُند و نامعین می‌کنند و این درد برای برخی دیگر ممکن است شدید و بسیار تند و تیز باشد. این نشانه‌ها و علائم هشدار راهی برای افراد عادی است تا بتوانند سنگ‌کلیه را در خود تشخیص دهند و هیچوقت نمی‌تواند جایگزین تشخیص قطعی دکتر باشد. اگر دچار دردی بی‌امان و سخت شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. نباید صبر کنید تا حمله اصلی شروع شود—یک آزمایش ادرار ساده می‌تواند خیلی زود مشکل سنگ‌کلیه را تشخیص دهد.

در زیر به برخی از مهمترین نشانه‌ها و علائم حمله سنگ‌کلیه اشاره می‌کنیم:

1. سابقه پزشکی و جنسیت. بااینکه خانم‌ها هم به همان میزان آقایان ممکن است دچار سنگ‌کلیه شوند اما تعداد مردانی که دچار سنگ‌کلیه می‌شوند بیشتر است. برخی محققان باور دارند که سابقه خانوادگی مشکلات کلیوی می‌تواند به طرز قابل توجهی احتمال ایجاد آن در شما را نیز افزایش دهد. هرگونه سابقه خانوادگی که نشاندهنده سنگ‌کلیه باشد را در خود بررسی کنید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. اگر می‌دانید که سنگ‌کلیه در خانواده‌تان موروثی است، حتماً از اقدامات پیشگیرنده مناسب، مثل افزایش مصرف مایعات بدون شکر و کافئین و خودداری از مصرف بیش از حد لبنیات مخصوصاً در شب، بهره بگیرید. هیچوقت عمداً بدنتان را به مرز بی‌آبی یا کم‌آب شدن نکشانید که ممکن است در اثر ساعات طولانی کار فیزیکی یا صرف زمان زیاد در گرما ایجاد شود. همیشه حین اضافه‌کار، یک بطری اضافه آب همراه خود داشته باشید. افرادیکه در معرض حمله سنگ‌کلیه هستند،هیچکاه نباید از دو چیز دور بمانند: یکی ذخیره خوب آب و دستشویی. نگه داشتن ادرار به مدت طولانی در طولانی‌مدت برایتان ایجاد مشکل می‌کند.

2. درد کُند و شبیه به دندان‌درد که از ناحیه کمر و لگن آغاز می‌شود. این می‌تواند اولین نشانه وجود مشکل در شما باشد.

سطح درد می‌تواند مداوم یا متناوب باشد و گاهی بیاید و برود. به‌ندرت پیش می‌آید که به طور کل از بین برود. ممکن است تصور کنید که با مصرف یک یا دو داروی مسکن دردتان از بین می‌رود. بعد از چند ساعت یا حتی چند روز، شدت درد بیشتر شده و محل آن نیز مشخص‌تر می‌شود. برخی مبتلایان در ناحیه کلیه خود احساس فشار مشخصی می‌کنند، گویی ادرارشان می‌خواهد از مانعی بگذرد. بااینکه این درد قابل‌تحمل است اما هیچوقت نباید آن را چک نکنید.

3. تب، بی‌حوصلگی و درد. درکنار این درد کُند در کمر، مبتلایان بسیاری دچار یک حس خستگی و بی‌حوصلگی می‌شوند. حتی ممکن است تب و لرز هم بکنید. فرایند فکری شما تارتر شده و سطح انرژیتان شدیداً پایین می‌آید. ممکن است واقعاً تب داشته باشید یا نداشته باشید اما باز هم دچار حالت‌تهوعی می‌شوید که معمولاً باسرماخوردگی و معده‌درد همراه است. راه رفتن برایتان سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود و این درد انجام کارهای روزمره را برایتان غیرممکن می‌سازد. برای بالا بردن دستانتان به بالای سر یا بلند شدن از حالت خمیده، مشکل خواهید داشت.

4. نشانه‌هایی از خون در ادرار. در طول این مدت باید ادرارتان را بررسی کنید. ممکن است اثری از خون در ادرارتان بیابید یا خودِ ادرار ممکن است رنگی غیرعادی پیدا کند.

اگر رنگ ادرارتان نارنجی پررنگ شده بود، احتمالاً آب بدنتان را از دست داده‌اید. وجود خون در ادرار نشانه هشدار است. تیره بودن رنگ ادرار همراه با درد تیز و شدید در ناحیه کلیه می‌تواند پرچم قرمزی برایتان باشد که به پزشک مراجعه کنید. درمورد علائم خفیف‌تر، باید به طور قابل‌ملاحظه‌ای مصرف آب خود را افزایش دهید. اگر این موجب کمتر شدن علائم خفیف نشد و هنوز ترشحات غیرعادی ادرار داشتید، به پزشک مراجعه کنید.

5. دردهای تیز و سوزن‌سوزن‌کننده در یک طرف کمر. اگر یکدفعه احساس درد شدیدی به شما دست داد انگار که شکمتان را از داخل بریده و باز کرده باشند، احتمالاً دچار حمله سنگ‌کلیه شده‌اید. درد شما در این مقطع دوبرابر می شود و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارید. این دردناک‌ترین قسمت بیماری است و حتی از بیرون آمدن خود سنگ هم دردناک‌تر است. اگر در مطب دکتر یا اورژانس بیمارستان نشسته‌اید، بلافاصله تقاضای ویزیت پزشک را بکنید. بدون داروهای مسکن، دچار دردی شدید و مداوم از جانب کمرتان خواهی شد که به سمت شکمتان کشیده می‌شود. بسیاری از مبتلایان با قرار گرفتن در حالت‌های بسیار خاص احساس راحتی بیشتری می‌کنند و برای برخی نیز خوابیدن روی زمین یا نشستن سروته روی صندلی کمی آرامش‌بخش است. اما وقتی مسکن را دریافت کنید، علائم قابل‌تحمل‌تر خواهند شد.

از روند درمان چه انتظاری باید داشته باشید؟ اولین روز شما در بیمارستان با آزمایشات و تست‌های ادرار و سونوگرافی می‌گذرد. تست ادرار وجود خون را در ادرار تایید کرده و نشاندهنده انسداد احتمالی کلیه خواهد بود. سونوگرافی محل سنگ و سایز نسبی آنها را نشان می‌دهد. برای ثابت نگه داشتن سطح آب بدن، احتمالاً تزریق سرم انجام می‌گیرد و رژِیم‌غذایی نیز به موادغذایی غیر از لبنیات و مایعات بدون کافئین محدود خواهد شد. بعد از گذشت یک تا دو روز استراحت، پزشک برحسب نتایج آزمایشات اقدامات مختلفی را تجویز می‌کند.‌ بسیاری از سنگ‌های کلیه بعد از چند روز افزایش مایعات مصرفی به طور طبیعی دفع می‌شوند. بیمار معمولاً بعد از بیرون آمدن سنگ احساس راحتی خواهد کرد و سایز سنگ معمولاً به اندازه تخم گرجه‌فرنگی است. اما خیلی از بیماران هم به این خوش‌شانسی نیستند. برای این افراد پزشک استفاده از ابزار سنگ‌شکن که سنگ را به قطعات کوچک‌تر و قابل دفع می‌شکند، تجویز می‌کند. آخرین راه درمان جراحی است که از کاتتر بر روی مجرای خروجی مثانه استفاده می‌شود و یک ابزار قلاب شکل سنگ را گرفته و بیرون می‌کشد. ندرتاً نیاز به جراحی باز می‌شود که از طریق آن سنگ از یک برش کوچک بیرون کشیده می‌شود.

اگر همه چیز خوب پیش رود، باید بعد از یک هفته به حالت عادی برگشته و بهبود یابید. دکتر به شما توصیه خواهد کرد به میزان زیاد از نوشیدنی‌های قنددار و کافئین‌دار استفاده نکنید و مصرف کلسیم خود را نیز در شب کاهش دهید. باید به خاطر داشته باشید که بیشتر آب بنوشید و از فعالیت‌های شدید که ممکن است موجب تعرق و از دست رفتن آب بدن شود خودداری کنید. وقتی یکبار دچار سنگ‌کلیه شوید، احتمال ابتلای دوباره شما بیشتر خواهد بود. اگر می‌خواهید این اتفاق برایتان تکرار نشود، باید به دقت به توصیه‌های پزشکتان گوش دهید.

نارسایی کلیه

یکی از مهم‌ترین بیماری‌های کلیوی، نارسایی کلیه است. این بیماری اغلب بی‌سروصدا بروز کرده و به آرامی پیشرفت می‌کند و زمانی بیمار دچار علائم آن می‌شود که دیگر کار از کار گذشته و عملکرد کلیه‌ها تا حد زیادی مختل شده است. در آستانه هفته حمایت از بیماران کلیوی با محمد افشاریان، جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری و تناسلی گفت‌و‌گو کرده‌ایم تا شرایطی که کلیه از کار افتاده برای بدن ایجاد می‌کند مورد بررسی قرار داده و نیز ضمن کسب اطلاعات بیشتر، با اقداماتی ساده از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنیم.

نارسایی کلیه چیست و به چه علت رخ می‌دهد؟
به کاهش شدید عملکرد کلیه، نارسایی کلیه می‌گویند. این نارسایی به دو نوع مزمن و حاد تقسیم می‌شود. اگر کلیه‌ها به صورت ناگهانی از کار بیفتند، مثلا فردی در اثر تصادف یا حادثه، خون زیادی از دست بدهد، به نارسایی حاد مبتلا می‌شود. از دست دادن خون، میزان کارکرد خون کلیه را که عضوی پرخون است، به خطر می‌اندازد و باعث می‌شود در مدت کوتاهی از کار بیفتد و نارسایی حاد ایجاد شود، اما اگر عملکرد طبیعی کلیه‌ها بتدریج با اشکال مواجه ‌شود، نارسایی مزمن ایجاد می‌شود.

شایع‌ترین علت نارسایی مزمن، ابتلا به بیماری دیابت است. بیماری دیابت به رگ‌های متوسط خون در افراد مبتلا آسیب می‌رساند و باعث ایجاد نارسایی در عضوهایی مانند کلیه و چشم می‌شود. پس از آن پرفشاری خون، دومین علت نارسایی مزمن کلیه محسوب می‌شود. از دیگر بیماری‌های ایجادکننده این نارسایی، بزرگی پروستات است. این عارضه می‌تواند جلوی ادرار را بگیرد. چنانچه فردی متوجه بیماری شود، می‌تواند از ایجاد این نارسایی جلوگیری کند، اما اگر از بیماری اطلاعی نداشته باشد، نارسایی ماندگار خواهد شد. همچنین گاهی یکی از کلیه‌های بیمار بر اثر عفونت از بین می‌رود و کلیه دوم او نیز مبتلا به سنگ می‌شود، اما فرد متوجه بیماری نمی‌شود و به همین دلیل هر دو کلیه از کار می‌افتد. گاهی نیز نارسایی کلیه بر اثر بیماری‌های مادرزادی مانند دو نوع کیست کلیه به‌وجود می‌آید. یکی از این نوع کیست‌ها در سن کودکی و دیگری در بزرگسالی ایجاد و منجر به نارسایی کلیه می‌شود.

مصرف دارو هم می‌تواند باعث ایجاد نارسایی کلیه ‌شود؟
مصرف دارو در دو حالت عوارض به همراه دارد؛ نخست آن که باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود. در این حالت ایجاد نفرتیک یا التهاب سلول‌های بینابینی باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود. این عارضه با مصرف دارو و درمان‌های نگهدارنده قابل برگشت است. همچنین مصرف برخی داروها در درازمدت باعث می‌شود کلیه‌ها کارکرد خود را از دست بدهند و به نارسایی برسند. مشهورترین این داروها، داروهای ضددرد است. بنابراین توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه این داروها جدا خودداری کنید.

آیا بیماری نارسایی کلیه علامت مشخصی دارد؟
کم‌خونی از علائم اولیه و شایع نارسایی کلیه است. معمولا این بیماران دچار درد نمی‌شوند و پس از مراجعه به آزمایشگاه و انجام آزمایش، متوجه بیماری می‌شوند. اگر فردی متوجه بیماری‌اش نشود و در موارد شدید به پزشک مراجعه کند، دچار علائم نارسایی مزمن کلیه مانند کاهش وزن، ورم دست و پا، بی‌اشتهایی، خستگی مفرط و ساطع شدن بوی بددهان خواهد شد. اکثر بیمارانی که مبتلا به نارسایی کلیه هستند، احساس خارش آزاردهنده‌ای را در بعضی مراحل پیشرفت بیماری تجربه می‌کنند. خونریزی‌های کوچک روی پوست یا تیره شدن رنگ ناخن‌ها و پوست از دیگر علائم دیررس این بیماری است و باید فرد تحت دیالیز قرار بگیرد.

نارسایی کلیه در کودکان با چه علائمی همراه است؟
یکی از مهم‌ترین علت‌های شیوع ابتلای کودکان به نارسایی کلیه، عفونت‌ ادراری و برگشت ادرار به کلیه‌ها(ریفلاکس ادراری) است. این بیماری بین دختران شایع‌تر از پسران است. در این حالت، ادرار از مثانه به کلیه بازمی‌گردد. اگر این عامل در کودک شناسایی نشود، کودک به نارسایی کلیه مبتلا خواهد شد. بنابراین اگر بچه‌ای بیش از یک بار به عفونت ادراری مبتلا شود، باید حتما تحت بررسی قرار گیرد. یکی دیگر از علت‌های شیوع بیماری، تنگی ابتدا یا انتهای حالب است. این بیماری مادرزادی ممکن است با عوارضی همچون دل‌درد، دل‌پیچه، گریه و بی‌قراری، بی‌اشتهایی و کاهش وزن همراه باشد.

کنترل قند خون در افراد دیابتی و کنترل فشار خون در افراد مبتلا به پرفشاری خون، مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به نارسایی کلیه است

رژیم غذایی مناسب برای این گروه از افراد چیست؟
افرادی که نارسایی کلیه مزمن دارند، باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کنند. مصرف نمک در این شرایط باید محدود شود و غذاهای کم‌پروتئین و کم‌چرب مورد استفاده قرار گیرد. غذای مصرفی این افراد باید بیشتر گیاهی باشد. گفتنی است، در افرادی که نارسایی شدیدکلیه دارند، اختلالات الکترولیتی ایجاد می‌شود و عملکرد الکترولیت‌های خونی آنها مختل می‌شود که منجر به بالا رفتن پتاسیم خون خواهد شد و بسیار خطرناک است. به همین دلیل این افراد باید از خوردن سبزی‌ و میوه حاوی مقدار زیاد پتاسیم مانند موز و سیب‌زمینی اجتناب کنند.

آیا برای خوردن مایعات در مبتلایان به نارسایی کلیه محدودیتی وجود دارد؟
بیمارانی که نارسایی کلیه شدید دارند، در خوردن مایعات محدودیت دارند، اما افرادی که در مرحله اول بیماری قرار دارند، محدودیتی ندارند.

بیماری نارسایی کلیه چگونه درمان می‌شود؟
مهم‌ترین اقدام برای درمان بیماری، برطرف کردن عامل بیماری مثلا دیابت و فشارخون است تا باقیمانده بافت سالم کلیه حفظ شود و کلیه‌ها بتوانند کار خود را بخوبی انجام دهند. در مراحل اولیه نارسایی کلیه ممکن است به روش‌های مصنوعی تصفیه خون مانند دیالیز نیازی نباشد و بیمار با مصرف دارو بیماری‌اش را کنترل کند، اما اگر نارسایی کلیه در مراحل پیشرفته باشد، کلیه قادر نخواهد بود عمل تصفیه خون را بخوبی انجام دهد و سموم را از بدن خارج کند. بنابراین افراد مبتلا باید با روش مصنوعی دیالیز و در نهایت، پیوند کلیه درمان شوند. افراد بسته به شدت بیماری، هفته‌ای دو تا سه مرتبه دیالیز صفاقی یا خونی می‌شوند. برای انجام پیوند هم باید گیرنده‌ای از بستگان یا اهداکنندگان یا فردی که دچار مرگ مغزی شده، وجود داشته باشد که با کلیه بیمار سازگار باشد. همچنین بهترین زمان برای انجام پیوند کلیه، هنگامی است که بیمار به حد دیالیز رسیده و چند ماهی دیالیز کرده باشد، چون انجام عمل دیالیز احتمال پیوند را بالا می‌برد.

با این وصف، نارسایی کلیه با مصرف دارو درمان نمی‌شود.

چنانچه نارسایی حاد باشد با رفع عامل نارسایی برطرف می‌شود، اما اگر مزمن باشد، با مصرف دارو از بین نمی‌رود. داروهای نگهدارنده کمک می‌کند بیمار به زندگی ادامه دهد، اما نارسایی باقی خواهد ماند.

آیا پیوند کلیه در هر سنی امکان پذیر است؟
پیوند کلیه محدودیت‌هایی دارد و در هر سنی انجام نمی‌شود. این عمل برای افراد مسن بیش از 60 سال و کودکان زیر 10 سال نتایج خوبی ندارد.

برای پیشگیری از ابتلا به  بیماری نارسایی کلیه چه توصیه‌ای دارید؟
کنترل قند خون در افراد دیابتی و کنترل فشار خون در افراد مبتلا به پرفشاری خون، مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به نارسایی کلیه است. بنابراین اگر مبتلا به فشارخون یا قند خون هستید، با پزشک خود مشورت کنید. همچنین سنگ‌ها و عفونت‌های ادراری را جدی بگیرید. اگر کلیه شما سنگ‌ساز است یا سابقه بیماری مادرزادی دارید، با در نظر گرفتن یک شیوه زندگی درست و همچنین به‌کار بردن رژیم مناسب غذایی، از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنید.

مقام ادبی ؛ عرفانی و علمی عارف بزرگ شیخ بهایی

شیخ بهاء الدین ، محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی دانشمند بنام دوره صفویه است. اصل وی از جبل عامل شام بود. بهاء الدین محمد ده ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی از بزرگان علمای شام بسوی ایران رهسپار گردید و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکنی گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول گردید.

مرگ این عارف بزرگ و دانشمند را به سال ۱۰۳۰ و یا ۱۰۳۱ هجری در پایان هشتاد و هفتمین سال حیاتش ذکر کرده اند.وی در شهر اصفهان روی در نقاب خاک کشید و مریدان پیکر او را با شکوهی که شایسته شان او بود ، به مشهد بردند و در جوار حرم هشتمین امام شیعیان به خاک سپردند.

شیخ بهایی مردی بود که از تظاهر و فخر فروشی نفرت داشت و این خود انگیزه ای برای اشتهار خالص شیخ بود.شیخ بهایی به تایید و تصدیق اکثر محققین و مستشرقین ، نادر روزگار و یکی از مردان یگانه دانش و ادب ایران بود که پرورش یافته فرهنگ آن عصر این مرز و بوم و از بهترین نمایندگان معارف ایران در قرن دهم و یازدهم هجری قمری بوده است. شیخ بهایی شاگردانی تربیت نموده که به نوبه خود از بزرگترین مفاخر علم و ادب ایران بوده اند، مانند فیلسوف و حکیم الهی ملاصدرای شیرازی و ملاحسن حنیفی کاشانی وعده یی دیگر که در فلسفه و حکمت الهی و فقه و اصول و ریاضی و نجوم سرآمد بوده و ستارگان درخشانی در آسمان علم و ادب ایران گردیدند که نه تنها ایران ،بلکه عالم اسلام به وجود آنان افتخار می کند. از کتب و آثار بزرگ علمی و ادبی شیخ بهایی علاوه بر غزلیات و رباعیات دارای دو مثنوی بوده که یکی به نام مثنوی "نان و حلوا" و دیگری "شیر و شکر" می باشد و آثار علمی او عبارتند از "جامع عباسی، کشکول، بحرالحساب و مفتاح الفلاح والاربعین و شرع القلاف، اسرارالبلاغه والوجیزه". سایر تالیفات شیخ بهایی که بالغ بر هشتاد و هشت کتاب و رساله می شود همواره کتب مورد نیاز طالبان علم و ادب بوده است.

تا کی به تمنای وصال تو یگانه

اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه

خواهد که سرآید غم هجران تو یا نه

ای تیره غمت را دل عشاق نشانه

جمعی به تو مشغول و تو غایب زمیانه

رفتم به در صومعه عابد و زاهد

دیدم همه را پیش رخت راکع و ساجد

در میکده رهبانم و در صومعه عابد

گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد

یعنی که تو را می طلبم خانه به خانه

روزی که برفتند حریفان پی هر کار

زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار

من یار طلب کردم و او جلوه گه یار

حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار

او خانه همی جوید و من صاحب خانه

هر در که زنم صاحب آن خانه تویی تو

هر جا که روم پرتو کاشانه تویی تو

در میکده و دیر که جانانه تویی تو

مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو

مقصود تویی ...کعبه و بتخانه بهانه

بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید

پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید

عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید

یعنی همه جا عکس رخ یار توان دید

دیوانه منم ..من که روم خانه به خانه

عاقل به قوانین خرد راه تو پوید

دیوانه برون از همه آئین تو جوید

تا غنچهء بشکفتهء این باغ که بوید

هر کس به بهانی صفت حمد تو گوید

بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه

بیچاره بهایی که دلش زار غم توست

هر چند که عاصی است ز خیل خدم توست

امید وی از عاطفت دم به دم توست

تقصیر "خیالی" به امید کرم توست

یعنی که گنه را به از این نیست بهانه

"شیخ بهایی"

بهاء الدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن حسن بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی (جباعی) معروف به شیخ بهائی در سال ۹۵۳ ه.ق ۱۵۴۶ میلادی در بعلبک متولد شد. او در جبل عامل در ناحیه شام و سوریه در روستایی به نام "جبع" یا "جباع" می زیسته و از نژاد "حارث بن عبدالله اعور همدانی" متوفی به سال ۶۵ هجری از معاریف اسلام بوده است.

ناحیه "جبل عامل" همواره یکی از مراکز شیعه در مغرب آسیا بوده است و پیشوایان و دانشمندان شیعه که از این ناحیه برخاسته اند، بسیارند. در هر زمان، حتی امروزه فرق شیعه در جبل عامل به وفور می زیسته اند و در بنیاد نهادن مذهب شیعه در ایران و استوار کردن بنیان آن مخصوصاً از قرن هفتم هجری به بعد یاری بسیار کرده و در این مدت پیشوایان بزرگ از میان ایشان برخاسته اند و خاندان بهائی نیز از همان خانواده های معروف شیعه در جبل عامل بوده است.

بهاءالدین در کودکی به همراه پدرش به ایران آمد و پس از اتمام تحصیلات، شیخ الاسلام اصفهان شد. چون در سال ۹۹۱ هجری قمری به قصد حج راه افتاد، به بسیاری از سرزمینهای اسلامی از جمله عراق، شام و مصر رفت و پس از ۴ سال در حالی که حالت درویشی یافته بود، به ایران بازگشت.

وی در علوم فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت، مجموعه تألیفاتی که از او بر جای مانده در حدود ۸۸ کتاب و رساله است. وی در سال ۱۰۳۱ ه.ق در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند.

شخصیت ادبی شیخ بهایی

ـ بهائی آثار برجسته ای به نثر و نظم پدید آورده است. وی با زبان ترکی نیز آشنایی داشته است. عرفات العاشقین (تألیف ۱۰۲۲ـ ۱۰۲۴)، اولین تذکره ای است که در زمان حیات بهائی از او نام برده است.

بهترین منبع برای گردآوری اشعار بهائی، کشکول است تا جائی که به عقیده برخی محققان، انتساب اشعاری که در کشکول نیامده است به بهائی ثابت نیست. از اشعار و آثار فارسی بهائی دو تألیف معروف تدوین شده است؛ یکی به کوشش سعید نفیسی با مقدّمه ای ممتّع در شرح احوال بهائی، دیگری توسط غلامحسین جواهری وجدی که مثنوی منحول « رموز اسم اعظم » (ص ۹۴ ـ ۹۹) را هم نقل کرده است. با این همه هر دو تألیف حاوی تمام اشعار و آثار فارسی شیخ نیست.

اشعار فارسی بهائی عمدتاً شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است. وی در غزل به شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی با نظر به ابو سعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی به شیوه مولوی شعر سروده است. ویژگی مشترک اشعار بهائی میل شدید به زهد و تصوّف و عرفان است. ازمثنوّیات معروف شیخ می توان از اینها نام برد: «نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز»، این مثنوی ملمّع چنانکه از نام آن پیداست در سفر حج و بر وزن مثنوی مولوی سروده شده است و بهائی در آن ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین کرده است. او این مثنوی را به طور پراکنده در کشکول نقل کرده و گردآورندگان دیوان فارسی وی ظاهراً به علت عدم مراجعه دقیق به کشکول متن ناقصی از این مثنوی را ارائه کرده اند.

«نان و پنیر»، این اثر نیز بر وزن و سبک مثنوی مولوی است؛ «طوطی نامه» نفیسی این مثنوی را که از نظر محتوا و زبان نزدیکترین مثنوی بهائی به مثنوی مولوی است، بهترین اثر ادبی شیخ دانسته و با آنکه آن را در اختیار داشته جز اندکی در دیوان بهائی نیاورده و نام آن را نیز خود براساس محتوایش انتخاب کرده است.

«شیر و شکر»، اولین منظومة فارسی در بحر خَبَب یا مُتدارک است. در زبان عربی این بحر شعری پیش از بهائی نیز مورد استفاده بوده است. « شیر و شکر » سراسر جذبه و اشتیاق است و علی رغم اختصار آن (۱۶۱ بیت در کلیات، چاپ نفیسی، ص ۱۷۹ ـ ۱۸۸؛ ۱۴۱ بیت در کشکول، ج ۱، ص ۲۴۷ ـ ۲۵۴) مشحون از معارف و مواعظ حکمی است، لحن حماسی دارد و منظومه ای بدین سبک و سیاق در ادب فارسی سروده نشده است؛ مثنویهایی مانند «نان و خرما»، «شیخ ابوالپشم» و «رموز اسم اعظم» را نیز منسوب بدو دانسته اند که مثنوی اخیر به گزارش میر جهانی طباطبائی (ص ۱۰۰) از آنِ سید محمود دهدار است. شیوه مثنوی سرایی بهائی مورد استقبال دیگر شعرا، که بیشتر از عالمان امامیه اند واقع شده است. تنها نثر فارسی بهائی که در دیوان های چاپی آمده است، « رساله پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش » است.

بهائی در عربی نیز شاعری چیره دست و زبان دانی صاحب نظر است و آثار نحوی و بدیع او در ادبیات عرب جایگاه ویژه ای دارد. مهمترین و دقیقترین اثر او در نحو، « الفوائد الصمدیه » معروف به صمدیه است که به نام برادرش عبدالصمد نگاشته است و جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه های علمیه است. اشعار عربی بهائی نیز شایان توجه بسیار است. معروفترین و مهمترین قصیده او موسوم به « وسیله الفوزوالامان فی مدح صاحب الزّمان علیه السلام » در ۶۳ بیت است که هر گونه شبهه ای را در اثناعشری بودن وی مردود می سازد. بهائی در ارجوزه سرایی نیز مهارت داشت و دو ارجوزه شیوا یکی در وصف شهر هرات به نام « هراتیه یا الزّهره » (کشکول، ج۱،ص ۱۸۹ ـ ۱۹۴) و دیگر ارجوزه ای عرفانی موسوم به « ریاض الارواح » (کشکول، ج۱، ص۲۲۵ ـ ۲۲۷) از وی باقی مانده است.

دوبیتیهای عربی شیخ نیز از شهرت و لطافت بسیاری برخوردار بوده که بیشتر آنها در اظهار شوق نسبت به زیارت روضة مقدّسه معصومین علیه السلام است.

شیخ محمدرضا فرزند شیخ حرّعاملی (متوفی ۱۱۱۰) مجموعه لطیفی از اشعار عربی و فارسی شیخ بهائی را در دیوانی فراهم آورده است. اشعار عربی وی اخیراً با تدوین دیگری نیز به چاپ رسیده است. بخش مهمی از اشعار عربی بهائی، لُغَز و معمّاست.

از بررسی شیوه نگارش بهائی در اکثر آثارش، این نکته هویداست که وی مهارت فراوانی در ایجاز و بیان معمّا آمیز مطالب داشته است. وی حتی در آثار فقهی اش این هنر را به کار برده که نمونه بارز آن «رسائل پنجگانه الاثناعشرّیه »، است. این سبک نویسندگی در « خلاصه الحساب، فوائد الصمّدیه، تهذیب البیان و الوجیزه فی الدرایه » آشکاراتر است. بهائی تبحّر بسیاری در صنعت لغز و تعمیه داشته و رسائل کوتاه و لغزهای متعدّد و معروفی به عربی از وی بر جا مانده است. مانند:

« لغزالزبده » ( لغزی است که کلمه زبده از آن به دست می آید )، « لغزالنحو »، « لغزالکشّاف » ، « لغزالصمدیه »، « لغزالکافیه » و « فائده ». نامدارترین اثر بهائی الکشکول، معروف به « کشکول شیخ بهائی» است که مجموعه گرانسنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و مشرب بهائی محسوب می شود.

بهائی در شمار مؤلفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او که تماماً موجز و بدون حشو و زواید است، مورد توجه دانشمندان پس از او قرار گرفته و بر شماری از آنها شروح و حواشی متعدّدی نگاشته شده است. خود بهائی نیز بر بعضی تصانیف خود حاشیه ای مفصّل تر از اصل نوشته است. از برجسته ترین آثار چاپ شده بهائی می توان از اینها نام برد: « مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین» ( تألیف ۱۰۱۵)، که ارائه فقه استدلالی شیعه بر مبنای قرآن (آیات الاحکام) و حدیث است. این اثر دارای مقدمه بسیار مهمی در تقسیم احادیث و معانی برخی اصطلاحات حدیثی نزد قدما و توجیه تعلیل این تقسیم بندی است. از اثر مذکور تنها باب طهارت نگاشته شده و بهائی در آن از حدود چهارصد حدیث صحیح و حسن بهره برده است؛ «جامع عباسی»، از نخستین و معروفترین رساله های علمیه به زبان فارسی؛ « حبل المتین فی اِحکام احکام الدّین » (تألیف ۱۰۰۷)، در فقه که تا پایان صلوه نوشته است و در آن به شرح و تفسیر بیش از یکهزار حدیث فقهی پرداخته شده است؛ « الاثنا عشریه » در پنج باب طهارت، صلات، زکات، خمس، صوم و حج است. بهائی دراین اثر بدیع، مسائل فقهی هر باب را به قسمی ابتکاری بر عدد دوازده تطبیق کرده است، خود وی نیز بر آن شرح نگاشته است.

« زبده الاصول » این کتاب تا مدتها کتاب درسی حوزه های علمی شیعه بود و دارای بیش از چهل شرح و حاشیه و نظم است. « الاربعون حدیثاً » (تألیف ۹۹۵) معروف به اربعین بهائی ؛ « مفتاح الفلاح » (تألیف ۱۰۱۵) در اعمال و اذکار شبانه روز به همراه تفسیر سورة حمد. این اثر کم نظیر که گفته می شود مورد توجه و تأیید امامان معصوم علیه السّلام قرار گرفته است.

« حدائق الصالحین » (ناتمام)، شرحی است بر صحیفة سجادیه که هر یک از ادعیة آن با نام مناسبی شرح شده است. از این اثر تنها الحدیقه الهلالیه در شرح دعای رؤیت هلال (دعای چهل و سوم صحیفة سجادیه) در دست است.

« حدیقة هلالیه » شامل تحقیقات و فوائد نجومی ارزنده است که سایر شارحان صحیفه از جمله سید علیخان مدنی در شرح خود موسوم ریاض السالکین از آن بسیار استفاده کرده اند. همچنین فوائد و نکات ادبی، عرفانی، فقهی و حدیثی بسیار در این اثر موجز به چشم می خورد.

خدمات شیخ بهائی

در عرف مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند. و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام (مسجد ش-ا-ه سابق) در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.

 در احاطه وی در مهندسی مساحی تردید نیست و بهترین نمونه که هنوز در میان است، نخست تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه است که معروف است هیئتی در آن زمان از جانب ش-ا-ه عباس به ریاست شیخ بهائی مأمور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادیها داده اند که هنوز به همان ترتیب معمول است و اصل طومار آن در اصفهان هست.

دیگر از کارهای علمی که به بهائی نسبت می دهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگترین کاریزهای ایران است و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن ۹ فرسنگ است و به ۱۱ جوی بسیار بزرگ تقسیم می شود و طرح ریزی این کاریز را نیز از مرحوم بهائی می دانند.

دیگر از کارهای شیخ بهائی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظر بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند.

یکی دیگر از کارهای شگفت که به بهائی نسبت می دهند، ساختمان گلخن گرمابه ای که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ معروف است و آن حمام در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام واقع است و مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدتهای مدیدهمچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد و خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار می افتد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند، فوراً شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند. همچنین طراحی منارجنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود.

استادان شیخ بهائی

آن طور که مؤلف عالم آرا آورده است، استادان او بجز پدرش از این قرار بوده اند: "تفسیر و حدیث و عربیت و امثال آن را از پدر و حکمت و کلام و بعضی علوم منقول را از مولانا عبدالله مدرس یزدی مؤلف مشهور حاشیه بر تهذیب منطق معروف به حاشیه ملا عبدالله آموخت. ریاضی را از ملا علی مذهب ملا افضل قاضی مدرس سرکار فیض کاشانی فرا گرفت و طب را از حکیم عماد الدین محمود آموخت و در اندک زمانی در منقول و معقول پیش رفت و به تصنیف کتاب پرداخت."

"مؤلف روضات الجنات استادان او را پدرش و محمد بن محمد بن محمد ابی الطیف مقدسی می شمارد و گوید که صحیح بخاری را نزد او خوانده است."

علاوه بر استادان فوق در ریاضی؛ "بهائی نزد ملا محمد باقر بن زین العابدین یزدی مؤلف کتاب مطالع الانوار در هیئت و عیون الحساب که از ریاضی دانان عصر خود بوده نیز درس خوانده است."

بزرگداشت مقام فردوسی

 

 

 

 

 

زایش و نام و نشان 

بر پایهٔ دیدگاه بیشتر پژوهشگران امروزی، فردوسی در سال ۳۲۹ هجری قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی (۹۴۰ میلادی) در روستای پاژ در شهرستان توس (طوس) در خراسان دیده به جهان گشود.

سال زایش فردوسی در ۳۲۹ هجری قمری از آنجا دریافته شده‌است که در یکی از سروده‌های فردوسی می‌توان زمان چیرگی سلطان محمود غزنوی بر ایران در سال ۳۸۷ هجری قمری (برابر با ۳۷۵ خورشیدی) را دریافت کرد: 

بدانگه که بُد سال پنجاه و هشت		نوان‌تر شدم چون جوانی گذشت
فریدون بیداردل زنده شد		زمین و زمان پیش او بنده شد

و هم‌چنین با درنگریستن به این که فردوسی در سال ۳۸۷ قمری، پنجاه و هشت ساله بوده‌است، می‌توان درست بودن این گمان را پذیرفت.

نظامی عروضی، نخستین پژوهنده‌ای که دربارهٔ زندگی فردوسی جستاری نوشته‌است، زایش فردوسی را در روستای «باز» (پاژ) دانسته‌است. بن‌مایه‌های تازه‌تر روستاهای «شاداب» و «رزان» را نیز جایگاه زایش فردوسی دانسته‌اند اما بیشتر پژوهشگران امروزی این گمانه‌ها را بی‌پایه می‌دانند.

نام او همه جا ابوالقاسم فردوسی شناخته شده‌است. نام کوچک او را در بن‌مایه‌های کهن‌تر مانند عجایب‌المخلوقات و تاریخ گزیده (حمدالله مستوفی) و سومین مقدمهٔ کهن شاهنامه، «حسن» نوشته‌اند. منابع دیگر هم‌چون ترجمهٔ عربی بنداری، پیشگفتار دست‌نویس فلورانس و پیشگفتار شاهنامه بایسنقری (و نوشته‌های برگرفته از آن) نام او را «منصور» گفته‌اند. نام پدر او نیز در تاریخ گزیده و سومین مقدمهٔ کهن شاهنامه «علی» گفته شده‌است. محمدامین ریاحی پس از بررسی کهن‌ترین بن‌مایه‌ها، نام «حسن بن علی» را پذیرفتنی دانسته‌است و این نام را با قرینه‌های دیگری که وابستگی او را به یکی از فرقه‌های تشیع می‌رساند، سازگارتر دانسته‌است، هرچند که همچون بیشتر پژوهندگان زندگانی فردوسی، او را از هرگونه تعصب مذهبی برکنار دانسته‌است.^[۴][۵][۶]

برای پدر فردوسی در بن‌مایه‌های کم‌ارزش‌تر نام‌های دیگری نیز آورده‌اند، مانند: «مولانا احمد بن مولانا فرخ» (مقدمهٔ بایسنغری)، «فخرالدین احمد» (هفت اقلیم)، «فخرالدین احمد ابن حکیم مولانا» (مجالس المؤمنین و مجمع الفصحا)، و «حسن اسحق شرفشاه» (تذکرة الشعراء). تئودور نولدکه در کتاب حماسهٔ ملی ایران درباره نادرست بودن نام «فخرالدین» نوشته‌است که دادن لقب‌هایی که به «الدین» پایان می‌یافته‌اند در زمان آغاز نوجوانی فردوسی کاربرد پیدا کرده‌است و ویژه «امیران مقتدر» بوده‌است، از این رو پدر فردوسی نمی‌توانسته چنین لقبی داشته باشد.^[۷] 

پرورش و بالندگی 

بر پایهٔ اشاره‌های ضمنی فردوسی دانسته شده‌است که او دهقان و دهقان‌زاده بود. دهقان در روزگار فردوسی و در شاهنامهٔ او به معنی ایرانی‌تبار و نیز به معنی مالک روستا یا رئیس شهر بوده‌است.^[۸] دربارهٔ دوران کودکی و جوانی او نه خود شاعر سخنی گفته و نه در بن‌مایه‌های کهن جز افسانه و خیال‌بافی چیزی به چشم می‌خورد. با این حال از دقت در ساختار زبانی و بافت تاریخی - فرهنگی شاهنامه، می‌توان دریافت که او در دوران پرورش و بالندگی خویش از راه مطالعه و ژرف‌نگری در سروده‌ها و نوشتارهای پیشینیان خویش سرمایهٔ کلانی اندوخته که بعدها دست‌مایهٔ او در سرایش شاهنامه شده‌است. ^[۹] هم‌چنین از شاهنامه این گونه برداشت کرده‌اند که فردوسی با زبان عربی و دیوان‌های شاعران عرب و نیز با زبان پهلوی آشنا بوده‌است. ^[۱۰]

آغاز زندگی فردوسی هم‌زمان با گونه‌ای جنبش نوزایش در میان ایرانیان بود که از سدهٔ سوم هجری آغاز شده و دنباله و اوج آن به سدهٔ چهارم رسید و گرانیگاه آن خراسان و سرزمین‌های فرارود بود. در درازنای همین دو سده شمار چشمگیری از سرایندگان و نویسندگان پدید آمدند و با آفرینش ادبی خود زبان پارسی دری را که توانسته بود در برابر زبان عربی پایدار بماند، توانی روزافزون بخشیدند و به صورت زبان ادبی و فرهنگی درآوردند. فردوسی از همان روزگار کودکی بینندهٔ کوشش‌های مردم پیرامونش برای پاسداری ارزش‌های دیرینه بود و خود نیز در چنان زمانه و زمینه‌ای پا به پای بالندگی جسمی به فرهیختگی رسید و رهرو سخت‌گام همان راه شد. ^[۱۱]. 

سروده‌های جوانی 

کودکی و جوانی فردوسی در زمان سامانیان سپری شد. شاهان سامانی از دوستداران ادب فارسی بودند. آغاز سرودن شاهنامه را بر پایهٔ شاهنامه ابومنصوری از زمان سی سالگی فردوسی می‌دانند اما با درنگریستن به توانایی فردوسی می‌توان چنین برداشت کرد که وی در جوانی نیز به سرایندگی می‌پرداخته‌است و چه بسا سرودن بخش‌هایی از شاهنامه را در همان زمان و بر پایهٔ داستان‌های کهنی که در داستان‌های گفتاری مردم جای داشته‌اند، آغاز کرده‌است. ^[۱۲] این گمانه می‌تواند یکی از سببهای ناهمگونی‌های زیاد ویرایشهای دستنویس شاهنامه باشد. به این سان که ویرایشهای کهن‌تری از این داستانهای پراکنده دست‌مایه نسخه‌برداران شده باشد. از میان داستانهایی که گمان می‌رود در زمان جوانی وی گفته شده باشد می‌توان داستانهای بیژن و منیژه، رستم و اسفندیار، رستم و سهراب، داستان اکوان دیو و داستان سیاوش را نام برد.

فردوسی پس از آگاهی یافتن از مرگ دقیقی توسی و نیمه‌کاره ماندن گشتاسب‌نامه سرودهٔ او (که به زمانهٔ زرتشت می‌پردازد)، به نگاشته شدن شاهنامه ابومنصوری که به نثر بوده و بن‌مایهٔ دقیقی توسی در سرودن گشتاسب‌نامه بوده‌است پی برد و به دنبال آن به بخارا، پایتخت سامانیان («تختِ شاهِ جهان») رفت تا آن را بیابد و بازمانده آن را به شعر در آورد.^[۱۳] فردوسی در این سفر «شاهنامهٔ ابومنصوری» را نیافت اما در بازگشت به توس، امیرک منصور، که از دوستان فردوسی بوده‌است و «شاهنامه ابومنصوری» به دستور پدرش ابومنصور محمد بن عبدالرزاق یکپارچه و نوشته شده بود، نسخه‌ای از آن را در اختیار فردوسی نهاد.^[۱۴] 

سُرایش شاهنامه

شاهنامه پرآوازه‌ترین سرودهٔ فردوسی و یکی از بزرگ‌ترین نوشته‌های ادبیات کهن پارسی می‌باشد. فردوسی سرودن شاهنامه را بر پایهٔ نوشتار ابومنصوری در حدود سال ۳۷۰ هجری قمری آغاز کرد و سر انجام آن را در تاریخ ۲۵ سپندارمذ سال ۳۸۴ هجری قمری (برابر با ۳۷۲ خورشیدی) با این بیت‌ها به انجام رساند:^[۱۵]

سر آمد کنون قصهٔ یزدگرد		به ماه سفندارمذ روز ارد
ز هجرت سه صد سال و هشتاد و چار		به نام جهان داور کردگار

این ویرایش نخستین شاهنامه بود و فردوسی نزدیک به بیست سال دیگر در تکمیل و تهذیب آن کوشید. این سال‌ها هم‌زمان با برافتادن سامانیان و برآمدن سلطان محمود غزنوی بود. فردوسی در سال ۳۹۴ هجری قمری (برابر با ۳۸۲ خورشیدی) در سن شصت و پنج سالگی بر آن شد که شاهنامه را به سلطان محمود اهدا کند، و از این رو دست به کار تدوین ویرایش تازه‌ای از شاهنامه شد.^[۱۶] فردوسی در ویرایش دوم، بخش‌های مربوط به پادشاهی ساسانیان را تکمیل کرد.^[۱۷] پایان ویرایش دوم شاهنامه در سال ۴۰۰ هجری قمری در هفتاد و یک سالگی فردوسی بوده‌است:

چو سال اندر آمد به هفتاد و یک		همی زیر بیت اندر آرم فلک
ز هجرت شده پنج هشتاد بار		به نام جهان داور کردگار

فردوسی شاهنامه را در شش یا هفت دفتر به دربار غزنه نزد سلطان محمود فرستاد. به گفته خود فردوسی، سلطان محمود «نکرد اندر این داستانها نگاه» و پاداشی هم برای وی نفرستاد.^[۱۸] از این رویداد تا پایان زندگانی، فردوسی بخش‌های دیگری نیز به شاهنامه افزود که بیشتر در گله و انتقاد از محمود و تلخ‌کامی سراینده از اوضاع زمانه بوده‌است. در روزهای پایانی زندگی فردوسی از سن خود دو بار یاد کرده، و خود را هشتاد ساله و جای دیگر هفتاد و شش ساله خوانده‌است:

کنون عمر نزدیک هشتاد شد

امیدم به یک باره بر باد شد

کنون سالم آمد به هفتاد و شش

غنوده همه چشم میشار فش

 

درگذشت و آرامگاه  

سال مرگ فردوسی تا چهار سده پس از زمان او در بن‌مایه‌های کهن نیامده‌است. نخستین نوشته‌ای که از زمان مرگ فردوسی یاد کرده مقدمه شاهنامه بایسنغری است که سال ۴۱۶ هجری قمری را آورده‌است. این دیباچه که امروزه بی‌پایه بودن نوشتارهای آن به اثبات رسیده از بن‌مایه دیگری یاد نکرده‌است. تذکره‌نویسان بعدی همین تاریخ را بازگو کرده‌اند. جدای از آن تذکرةالشعرای دولتشاه (که آن هم بسیار بی‌پایه‌است) زمان مرگ او را در سال ۴۱۱ هجری قمری آورده‌است.^[۱۹] محمدامین ریاحی، با درنگریستن در گفته‌هایی که فردوسی از سن و ناتوانی خود یاد کرده‌است، این گونه نتیجه‌گیری کرده‌است که فردوسی می‌بایستً پس از سال ۴۰۵ هجری قمری و پیش از سال ۴۱۱ هجری قمری از جهان رفته باشد.^[۲۰]

پس از مرگ، واعظ طبرستان به دلیل شیعه بودن فردوسی از به خاکسپاری پیکر فردوسی در گورستان مسلمانان جلوگیری کرد و به ناچار در باغ خود وی در توس به خاک سپرده شد^[۲۱]. مقبره فردوسی بین سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ به دستور رضا شاه بازسازی شد.^{[نیازمند منبع]}  

مذهب فردوسی  

بر اساس ابیاتی در خود شاهنامه و منابع اولیه‌ای چون آثار نظامی عروضی و نصیرالدین قزوینی، فردوسی یک مسلمان شیعه بود. ولی برخی از پژوهشگران اخیرا در مورد مذهب وی و شاخهٔ شیعی آن اظهار تردید کرده‌اند. برخی صرفاً او را شیعه نامیده‌اند؛ برخی دیگر همچون ملک الشعرای بهار این سؤال را پرسیده‌اند که آیا فردوسی شیعه زیدی، اسماعیلی و یا دوازده امامی بوده است. نولدکه بر این باور بود که فردوسی شیعه بود ولی او را جزو گروه تندرو (غلات) نمی‌دانست. شعرانی فردوسی را سنّی یا شیعه زیدی می‌خواند ولی شعرانی بیشتر دغدغه دفاع از سنی مذهب بودن سلطان محمود را دارد. محیط طباطبایی نیز فردوسی را شیعه زیدی می‌دانست. عباس زریاب خویی بحث می‌کند که فردوسی شیعه اسماعیلی است در حالی که احمد مهدوی دامغانی بر این باور است که فردوسی شیعه دوازده‌امامی است. تنها گواهی که برای سنّی یا زیدی مذهب بودن فردوسی آورده شده است همان ابیاتی است که در مدح ابوبکر، عمر و عثمان در بخش آغازین شاهنامه آورده شده ولی این ابیات همچنان که از سیاق آنها بر می‌آید با متن همخوانی ندارند و الحاقی هستند. با کنار گذاردن این ابیات شکی باقی نمی‌ماند که فردوسی شیعه بوده است. به علاوه باید این مطلب را مد نظر داشت که طوس از دیرباز مرکز تشیع بوده است و نیز خاندان ابو منصور محمد ابن عبد الرزاق هم ظاهراً شیعه بوده‌اند. فردوسی در مورد مذهب آسان‌گیر بود و مذهب نیاکان خویش را پاس می‌داشت. به علاوه نشانه‌های ایمان اسلامی عمیق از خود اظهار نمی‌داشت. در واقع فردوسی در شاهنامه گهگاه به ثبت لحظاتی می‌پردازد که حتّی اگر هم برگرفته از منابع ایران باستان بوده‌اند نمی‌بایست در نوشته‌های یک مسلمان مقید بیایند. با این حال فردوسی در مورد شاخه مذهبی خود (تشیع) تعصب داشت و همچنان که از مقدمه شاهنامه بر می‌آید او مذهب خود را اسلام واقعی می‌دانست. یک توضیح این دوگانگی این است که در سده‌های اول اسلام در ایران، اعتقاد شیعی با مبارزات ملی در خراسان عجین بود. به گونه‌ای که خلفای بغداد و طرفدارانشان در ایران هیچ‌گاه بین «مجوس» (زرتشتیان)، «زندیق» (مانویان)، «قرمطی» (اسماعیلیان) و «رافضی» (شیعیان به طور کلی) فرقی نمی‌گذاشتند. فردوسی همان طور که نولدکه اظهار می‌دارد بالاتر از همه این بحث‌ها «یک یکتاپرست بود که ارتباطش را با نیاکانش حفظ کرده بود.» فردوسی با فلاسفه و آنهایی که در پی اثبات وجود خدا بودند مخالف بود. او معتقد بود، خدا را با عقل، قلب و یا دلیل نمی‌توان یافت. بلکه به اعتقاد او وجود، یکتایی، و قدرت خدا، همگی با صرف وجود آفرینش به خودی خود تقریر می‌شوند. به همین دلیل او خدا را در حالی می‌پرستید که در مورد چرایی و چگونگی ایمان ساکت بود. بر اساس اعتقادات او، همه چیز از خوب و بد فقط به اراده خدا برای انسان‌ها رخ می‌دهند. این ایمان مطلق به یگانگی و قدرت خدا گاهی در شاهنامه بر اثر جبرگرایی او که احتمالأ ناشی از تاثیر زروانیان دوره ساسانی است آشفته می‌گردید.^[۲۲]  

افسانه‌های زندگی فردوسی

 

افسانه‌های فراوانی دربارهٔ فردوسی و شاهنامه گفته شده که بیشتر به سبب شور و دلبستگی مردم دوستدار فردوسی و انگارپردازی شاهنامه‌خوانان پدید آمده‌اند. بی‌پایه بودن بیشتر این افسانه‌ها به‌آسانی با بهره‌گیری از بن‌مایه‌های تاریخی یا با بهره‌گیری از سروده‌های شاهنامه روشن می‌شود. از این دست می‌توان داستان راه یافتن نسخه پهلوی شاهنامه از تیسفون به حجاز و حبشه و هند و سرانجام به ایران آمدنش به دست یعقوب لیث، داستان راه یافتن فردوسی به دربار سلطان محمود، رویارویی فردوسی با سه سراینده دربار غزنویان (عنصری، فرخی، و عسجدی)، داستان‌های سفر فردوسی به غزنه یا ماندنش در غزنه، داستان فرار او به بغداد، هند، طبرستان، یا قهستان پس از نوشتن هجونامه، داستان پیشکش کردن شاهنامه به سلطان محمود به سبب نیازمندی و تنگدستی وی در فراهم آوردن جهیزیه برای دخترش، داستان فرستادن پیشکشی که سلطان محمود به فردوسی نوید آن را داده بوده‌است به سان پول سیمین به جای زر به پیشنهاد احمد بن حسن میمندی و بخشیدن آن پاداش به فقاع‌فروش و حمامی به دست فردوسی و پشیمانی سلطان محمود و هم‌زمانی رسیدن پاداش زر با مرگ فردوسی را نام برد. 

سروده‌های فردوسی 

تنها سروده‌ای که روشن شده از فردوسی است، خود شاهنامه‌است (جدای از بیت‌هایی که خود او از سروده‌های دقیقی دانسته‌است. سروده‌های دیگری نیز از فردوسی دانسته شده‌اند مانند چند قطعه، چهار پاره، رباعی، قصیده، و غزل که پژوهشگران در این که سراینده آنها فردوسی باشد، بسیار دودل می‌باشند و به ویژه قصیده‌ها را سرودهٔ زمان صفویان می‌دانند^[۲۳]

سروده‌های دیگری نیز از برای فردوسی دانسته شده‌اند که بیشترشان بی پایه هستند. نامورترین آنها مثنوی‌ای به نام یوسف و زلیخا است^{[نیازمند منبع]} که در مقدمه بایسنغری سرودهٔ فردوسی به شمار رفته‌است. اما این گمانه از سوی پژوهشگران نادرست دانسته شده و از آن میان مجتبی مینوی در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی گویندهٔ آن را «ناظم بیمایه‌ای به نام شمسی» یافته‌است. محمدامین ریاحی او را شرف‌الدین علی یزدی دانسته‌است و بر این باور بوده‌است که مقدمهٔ بایسنغری را هم همین نویسنده نوشته باشد ^[۲۴].

سرودهٔ دیگری که از فردوسی دانسته شده‌است «هجونامه»ای در نکوهش سلطان محمود است که به گفتار نظامی عروضی سد بیت بوده‌است و شش بیت از آن به جای مانده‌است. ویرایش‌های گوناگونی از این هجونامه در دست بوده‌است که از ۳۲ بیت تا ۱۶۰ بیت داشته‌اند. انتساب چنین هجونامه‌ای را به فردوسی، برخی از پژوهشگران نادرست دانسته‌اند، مانند محمود شیرانی که با درنگریستن به این که بسیاری از بیت‌های این هجونامه از خود شاهنامه یا مثنوی‌های دیگر آمده‌اند و بیت‌های دیگر نیز از دید ادبی کاستی دارند چنین نتیجه‌گیری کرد که این هجونامه ساختگی است^{[نیازمند منبع]}. اما محمدامین ریاحی با درنگریستن به این که از این هجونامه در شهریارنامهٔ عثمان مختاری (از ستایشگران مسعود سوم غزنوی نوادهٔ محمود)، که پیش از چهار مقالهٔ نظامی عروضی نوشته شده‌است^{[نیازمند منبع]}، نام برده شده‌است، سرودن هجونامه‌ای توسط فردوسی را پذیرفتنی دانسته‌است.^[  ۲۵] 

دوستداران و دشمنان فردوسی 

در همان سال‌های آغازین پس از مرگ فردوسی ناسازگاری و کینه ورزی با شاهنامه آغاز شد که بیشتر به سبب سیاست‌های ایران‌ستیزانه دربار عباسیان و مدارس نظامیه پدید آمد. سلطان محمود پس از چیرگی بر ری در سال ۴۲۰ ه‍. ق، مجدالدولهٔ دیلمی را به سبب خواندن شاهنامه سرزنش کرده‌است.^{[نیازمند منبع][۲۶]}

سعدی شیرازی (ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله)، نیز به نیکی و احترام از فردوسی، یاد می‌کند و بارها از نام قهرمانان کتاب شاهنامه در آثار خود نام برده‌است و حتی بیتی از شاهنامه را در کتاب بوستان عیناً نقل نموده که در اصطلاح ادبی به این کار «تضمین» می‌گویند:

چه خوش گفت فردوسی پاکزاد		که رحمت برآن تربت پاک باد
میازار موری که دانه کش است		که جان دارد و جان شیرین و خوش است

نویسندگانی نیز، مانند عبدالجلیل رازی قزوینی، نویسندهٔ کتاب النقض - که شیعه بوده‌است - شاهنامه را «ستایش گبرکان» دانسته‌اند و همچنین عطار نیشابوری خواندن آن را «بدعت و ضلالت». سرایندگان دیگری نیز از فرخی سیستانی («گفتا که شاهنامه دروغ است سربه‌سر») و معزی نیشابوری («من عجب دارم ز فردوسی که تا چندان دروغ/از کجا آورد و بیهوده چرا گفت آن سمر») گرفته تا انوری («در کمال بوعلی نقصان فردوسی نگر/هر کجا آید شفا شهنامه گو هرگز مباش») فردوسی را سرزنش کرده‌اند. گمان می‌رود^{[نیازمند منبع]} که اینان برای خشنودسازی سردمداران ایران‌ستیزی که از شاهنامهٔ فردوسی دل خوشی نداشته‌اند، شاهنامه را دروغ، پر از کاستی، یا بی‌ارزش دانسته‌اند.^{[نیازمند منبع]}

تا دو سده پس از فردوسی، در کتاب‌های تاریخ و بزرگان ادب که به دستور فرمانروایان و بزرگان زمانه و همساز با پسند دیوانیان و اهل مدرسه تألیف می‌شده‌است، نامی از فردوسی نیست، و از همین رو در کتاب‌هایی چون تاریخ یمینی، زین‌الاخبار، تاریخ بیهقی، یتیمه‌الدهر و انساب سمعانی نامی و نشانه‌ای از بزرگ‌ترین شاعر آن عصر و رویدادهای زندگی او نیست.^[۲۷]

جدا از سکوت عمدی که تا دویست سال پس از مرگ فردوسی دربارهٔ او برجای بوده‌است و به سبب آن بسیاری از نویسندگان و سرایندگان نامی از فردوسی یا شاهنامه سخنی نیاورده‌اند، در سرزمین‌های دورتر از بغداد که خلافت عباسی بر آنها چیرگی کمتری داشت، از شبه‌قاره هند گرفته تا سیستان، آذربایجان، اران، و آسیای صغیر، نویسندگان و شاعرانی از فردوسی یاد کرده‌اند یا او را ستوده‌اند. برای نمونه مسعود سعد سلمان گزیده‌ای از شاهنامه گرد آورد و نظامی عروضی در میانه‌های سده ششم هجری نخستین زندگی‌نامه از فردوسی را در چهار مقاله نوشت. در نزدیکی سال ۶۲۰ ه‍. ق نیز بخشی از شاهنامه در شام به دست بنداری اصفهانی به عربی برگردانده شد.^{[نیازمند منبع]}

پس از یورش مغول و نابودی عباسیان، پرداختن به شاهنامه در نزد درباریان نیز افزایش یافت و از این دست حمدالله مستوفی در آغاز سده هشتم هجری در زمان ایلخانان، ویرایشی از شاهنامه بر پایهٔ چندین نسخه‌ای که یافته بود، پدید آورد. در زمان تیموریان نیز، در سال ۸۲۹ ه‍. ق در هرات، به دستور شاهزادهٔ تیموری بایسنغر میرزا ویرایشی نگاره‌دار از شاهنامه پدید آورده شد که گمان می‌رود بسیاری از نسخه‌های موجود شاهنامه از روی آن نوشته شده‌است.^{[نیازمند منبع]} 

به گفتار پیغمبرت راه جوی		دل از تیرگیها بدین آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی		خداوند امر و خداوند نهی
که خورشید بعد از رسولان مه		نتابید بر کس ز بوبکر به
عمر کرد اسلام را آشکار		بیاراست گیتی چو باغ بهار
پس از هر دوان بود عثمان گزین		خداوند شرم و خداوند دین
چهارم علی بود جفت بتول		که او را به خوبی ستاید رسول
منم بنده ی اهل بیت نبی		ستاینده ی خاک و پای وصی
حکیم این جهان را چو دریا نهاد		برانگیخته موج ازو تندباد
چو هفتاد کشتی برو ساخته		همه بادبانها برافراخته
یکی پهن کشتی بسان عروس		بیاراسته همچو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی		همان اهل بیت نبی و ولی
خردمند کز دور دریا بدید		کرانه نه پیدا و بن ناپدید
بدانست کو موج خواهد زدن		کس از غرق بیرون نخواهد شدن
به دل گفت اگر با نبی و وصی		شوم غرقه دارم دو یار وفی

صفویان با درنگریستن به اینکه خودشان مانند فردوسی شیعه و ایرانی بودند، نگرش ویژه‌ای به فردوسی داشتند.^{[نیازمند منبع]} 

فردوسی‌پژوهی

پس از تلاش حمدالله مستوفی در ویرایش شاهنامه در سدهٔ هشتم و شاهنامهٔ بایسنغری در سدهٔ نهم هجری، نخستین ویرایش شاهنامه در کلکته انجام گرفت که بار نخست خرد بود و در ۱۸۱۱ میلادی (توسط ماثیو لمسدن) و بار دوم یکپارچه و همه جانبه در ۱۸۲۹ میلادی (به ویرایش ترنر ماکان انگلیسی) چاپ شد. از ویرایشگران دیگر شاهنامه می‌توان از ژول مول فرانسوی، وولرس و لاندوئر هلندی، ی. ا. برتلس روس، نام برد. از ویراستاران ایرانی شاهنامه می‌توان عبدالحسین نوشین، مجتبی مینوی، جلال خالقی مطلق، فریدون جنیدی و مصطفی جیحونی را نام برد.

از آن میان، جلال خالقی مطلق، بازنگرانه‌ترین ویرایش شاهنامه را همراه با پژوهش‌ها و یادداشت‌های فراوان پدید آورده‌است و به گفتهٔ برخی بهترین ویرایش از شاهنامه‌است. شاهنامهٔ ویراستهٔ جلال خالقی مطلق در ۸ جلد زیر نظر احسان یارشاطر در نیویورک به چاپ رسیده‌است.^[۲۸][۲۹]

از سدهٔ نوزدهم میلادی به این سو پژوهش‌های فراوانی دربارهٔ فردوسی و شاهنامه انجام گرفته‌است. ژول مول، تئودور نولدکه، سید حسن تقی‌زاده، هانری ماسه، فریتز ولف، ملک‌الشعرا بهار، محمد قزوینی، مجتبی مینوی، محمدامین ریاحی، محمدعلی اسلامی ندوشن و شاهرخ مسکوب از شناخته‌ترین پژوهشگران دربارهٔ فردوسی و شاهنامه هستند.^[۳۰] 

جایگاه جهانی فردوسی 

نام و آوازهٔ فردوسی در همه جای جهان شناخته شده و ستوده شده‌است. شاهنامهٔ فردوسی به بسیاری از زبان‌های زنده جهان برگردانده شده‌است.

هانس هاینریش شدر ایران‌شناس آلمانی در سخنرانی‌ای که در کنگرهٔ فردوسی در ۲۷ سپتامبر سال ۱۹۳۴ میلادی (۵ مهرماه ۱۳۱۳ خورشیدی) به پاس هزاره فردوسی و در شهر برلین بر پا شده بود، می‌گوید چیرگی بر ایران به دست مغولان و از میان رفتن توان ایران پس از یک سده رهایی از چیرگی بیگانگان از سبب‌های گرایش ایرانیان به شاهنامه و تلاش برای بازیابی کیستی (هویت) فراموش شدهٔ خویش می‌باشد. همچنین وی همانندی روزگار ایرانیان در زمان فردوسی با آلمان سدهٔ نوزدهم را چرایی گرایش اندیشمندان آن کشور به شاهنامه فردوسی و برگردان آن به آلمانی می‌داند.^[۳۱] اما به گفته بسیاری از پژوهشگران ایران فردوسی بزرگترین رزم‌نامه جهان را پدید آورده که دربردارنده تاریخ جهان باستان است. 

تندیس‌های فردوسی

تندیس‌های زیادی از فردوسی ساخته شده که شاید کهن‌ترین آنها تندیس باغ نگارستان باشد. تندیس‌های دیگر: تندیس میدان فردوسی تهران، تندیس میدان فردوسی کرمانشاه، تندیس دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران، تندیس دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، تندیس کتابخانه ملی ایران در تهران، تندیس رم ایتالیا، تندیس سفارت ایران در پاریس، تندیس دوشنبه تاجیکستان و تندیس آرامگاه فردوسی.^[۳۲] 

بزرگداشت‌و گرامی‌داشت فردوسی 

در ایران روز ۲۵ اردیبهشت به نام روز بزرگداشت فردوسی نامگذاری شده‌است.^[۳۳] هر سال در این روز آیین‌های بزرگداشت فردوسی و شاهنامه در دانشگاهها و نهادهای پژوهشی بر‌گزار می‌شود. 

سکه‌های آراسته به نقش آرامگاه فردوسی 

سکه‌های ۱۰ ریالی برنز ایران از سال ۱۳۷۱ خورشیدی تا ۱۳۷۶ خورشیدی آراسته به نقش آرامگاه فردوسی است. 

نمونه سروده‌ها 

نباشد همی نیک و بد پایدار		همان به که نیکی بود یادگار
دراز است دست فلک بر بدی		همه نیکویی کن اگر بخردی
چو نیکی کنی، نیکی آید برت		بدی را بدی باشد اندرخورت
چو نیکی نمایدت کیهان‌خدای		تو با هر کسی نیز، نیکی نمای
مکن بد، که بینی به فرجام بد		ز بد گردد اندر جهان، نام بد
به نیکی بباید تن آراستن		که نیکی نشاید ز کس خواستن
وگر بد کنی، جز بدی ندروی		شبی در جهان شادمان نغنوی

نمانیم کین بوم ویران کنند		همی غارت از شهر ایران کنند
نخوانند بر ما کسی آفرین		چو ویران بود بوم ایران زمین
دریغ است ایران که ویران شود		کنام پلنگان و شیران شود

یوسف و زلیخا و نسبت دادن آن به فردوسی

مثنوی یوسف و زلیخا یک منظومه شعری است که پس از مرگ فردوسی و در حدود ۴۷۷ ق سروده شده و بعدها گروهی سرایش آن را به فردوسی منتسب کردند.^[۳۴] بر طبق دانشنامه بریتانیکا زمان سرایش این منظومه دستکم یکصد سال پس از مرگ فردوسی است.^[۳۵] نخستین منابعی که مثنوی یوسف و زلیخا را فردوسی نسبت داده‌اند؛ یعنی ظفرنامهٔ شرف‌الدین یزدی (۸۲۸ ق) و سپس مقدمهٔ شاهنامهٔ بایسنغری (۸۲۹ ق)، بیش از «چهار صد» سال پس از فردوسی تألیف شده‌اند و تا پیش از آن تاریخ، هیچ مرجع و منبعی (مانند چهارمقالهٔ نظامی عروضی و تذکرة الشعرای دولتشاه سمرقندی که به تفصیل از فردوسی سخن رانده‌اند) به چنین داستانی اشاره نکرده‌است. آشکار است که این افسانه تا پیش از سدهٔ نهم هجری وجود خارجی نداشته و برای نخستین‌بار به دست شرف‌الدین یزدی ساخته و پرداخته شده‌است.^{[۳۶][۳۷][۳۸]}

در مثنوی یوسف و زلیخا سراینده از قول فردوسی اعمال وی را در سی سال نظم شاهنامه پوچ و بی اهمیت قلمداد می‌کند. 

راه‌اندازی نهادهایی به نام فردوسی 

نخستین نهاد رسمی که در ایران برای پژوهشهای مرتبط با شاهنامه‌پژوهی راه‌اندازی شد، بنیاد شاهنامه فردوسی بود. این مؤسسهٔ تحقیقاتی، وابسته به وزارت فرهنگ و هنر در دوران پهلوی دوم در سال ۱۳۵۰ راه‌اندازی شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ بنیاد شاهنامه فردوسی با یازده مؤسسهٔ فرهنگی دیگر در «مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی» وابسته به وزارت علوم که نام کنونی آن «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» شده‌است، ادغام شد.

نهاد دیگری که برای بازشناسی فردوسی در ایران با مجوز رسمی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بنیان‌گذاری شده، بنیاد فردوسی است. این بنیاد، یک سازمان مردم‌نهاد پویا می‌باشد که در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۴ راه‌اندازی شده، بنیاد فردوسی، پیشنهاد دهندهٔ ثبت هزارهٔ شاهنامهٔ فردوسی در فهرست رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری یونسکو از سوی ایران بوده است. 

ادعای افغانستان 

در مراسم بزرگداشت انتخاب «غزنین» به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۳، وزیر و سفیر افغانستان در صحبت‌هایش فردوسی را برخاسته از افغانستان دانست.^[۳۹]  

^{***********************************************************************************************************}

پانویس

1. پرش به بالا ↑ لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ طابران
2. پرش به بالا ↑ [http://www.jstor.org/stable/287692 The American Journal of Philology Vol. ۱۴, No. ۱ (۱۸۹۳), pp. ۱۰۱-۱۰۶ ,The Johns Hopkins University Press]
3. پرش به بالا ↑ Ferdowsī. (۲۰۱۱). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/204578/Ferdowsi The Persians regard Ferdowsī as the greatest of their poets. For nearly a thousand years they have continued to read and to listen to recitations from his masterwork, the Shāh-nāmeh, in which the Persian national epic found its final and enduring form.
4. پرش به بالا ↑ محمدامین ریاحی، فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او، ۱۳۷۵، ص ۶۴
5. پرش به بالا ↑ جلیل دوستخواه، شناخت‌نامهٔ فردوسی و شاهنامه، ۱۳۸۴، ص ۲۴
6. پرش به بالا ↑ علیرضا شاپور شهبازی، زندگینامه تحلیلی فردوسی، ص ۸۰
7. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۶۴
8. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۷۲
9. پرش به بالا ↑ دوستخواه ۱۳۸۴، ص ۲۲
10. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۷۴
11. پرش به بالا ↑ دوستخواه ۱۳۸۴، ص ۲۰
12. پرش به بالا ↑ نولدکه ۱۳۲۷، ص ۵۶
13. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۹۱
14. پرش به بالا ↑ دوستخواه ۱۳۸۴، ص ۳۶
15. پرش به بالا ↑ شهبازی ۱۳۹۰، ص ۹۸
16. پرش به بالا ↑ مجتبی مینوی، فردوسی و شعر او، ۱۳۴۶، ص ۳۸-۴۰
17. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۱۲۴
18. پرش به بالا ↑ مینوی، ۱۳۴۶، ص ۴۱
19. پرش به بالا ↑ مینوی، ۱۳۴۶، ص ۴۲
20. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۷۵، ص ۱۵۲-۱۵۶
21. پرش به بالا ↑ فردوسی در دانشنامه ایرانیکا
22. پرش به بالا ↑ فردوسی در دانشنامه ایرانیکا
23. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۸۰، ص ۱۴۵
24. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۸۰، ص ۱۵۱
25. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۸۰، ص ۱۴۴
26. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۸۰، ص ۱۶۰
27. پرش به بالا ↑ ریاحی ۱۳۸۰، ص ۱۶۵
28. پرش به بالا ↑ شاهنامه فردوسی، مشهورترین اثرِ ناشناخته (بی بی سی فارسی، ۷خرداد۱۳۸۷)
29. پرش به بالا ↑ گفتگو با دکتر «جلال خالقی مطلق»؛ می‌دانستم تصحیح شاهنامه ۴۰ سال طول می‌کشد (آتی بان، اردیبهشت ۱۳۸۷)
30. پرش به بالا ↑ تجدید چاپ کتاب «هزاره فردوسی»
31. پرش به بالا ↑ فردوسی و شاهنامه او در آلمان(بی بی سی فارسی)
32. پرش به بالا ↑ «از تهران تا رم، نگاهی به تندیس‌های فردوسی در ایران و جهان». مشرق نیوز، ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ آذر ۱۳۹۲.
33. پرش به بالا ↑ شاهنامه در روز فردوسی (بی بی سی فارسی ۲۵اردیبهشت۱۳۸۷)
34. پرش به بالا ↑ ریاحی، محمدامین: «فردوسی»، انتشارات طرح نو، ۱۳۷۵
35. پرش به بالا ↑ Ferdowsī. (۲۰۱۱). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/204578/Ferdowsi this assumption was based upon his presumed authorship of Yūsof o-Zalīkhā, an epic poem on the subject of Joseph and Potiphar’s wife, which, it later became known, was composed more than 100 years after Ferdowsī’s death.
36. پرش به بالا ↑ ریاحی، محمدامین: «فردوسی»، انتشارات طرح نو، ۱۳۷۵
37. پرش به بالا ↑ شیرانی، حافظ محمود: «در شناخت فردوسی»، ترجمهٔ شاهد چوهدری، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۹
38. پرش به بالا ↑ مینوی، مجتبا: «فردوسی و شعر او»، انتشارات کتاب‌خانهٔ دهخدا، ۱۳۵۷
39. پرش به بالا ↑ «مصادره فردوسی توسط افغان‌ها». روزنامه شرق.

بن‌مایه

• محمدامین ریاحی. سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۲. ISBN 978-964-426-201-2.
• جلیل دوستخواه. شناخت‌نامهٔ فردوسی و شاهنامه. چاپ اول. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، بهار ۱۳۸۴. ISBN 964-379-060-6.
• ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران،

خواص چای ریحان

رفع بی ‌اشتهایی، درمان اسهال، نفخ و زخم معده از خواص برجسته چای معطر ریحان است.ریحان گیاهی است معطر که ارتفاع آن به 20 تا 60 سانتی ‌متر می ‌رسد.برگ ‌های این گیاه، بیضی شکل و ساقه آن دارای کرک است و گل ‌های آن، به رنگ سفید یا مایل به قرمز است.در بسیاری از نقاط برای تهیه غذا، از این گیاه معطر استفاده ‌های فراوانی می ‌شود.

بهترین شرایط آب و هوایی برای این گیاه، آب و هوای گرم و آفتابی است.
ریحان سرشار از ویتامین K، آهن، کلسیم و دیگر مواد مغذی است و دارای خواص آرام‌ بخش، ادرارآور و ضدعفونی کننده می ‌باشد.
در اکثر نقاط دنیا، از ریحان برای درمان مشکلات شکمی و تنفسی استفاده می‌ شود.

طرز تهیه چای ریحان
یک یا 2 قاشق ریحان خرد شده را درون یک فنجان آب جوش بریزید و چند دقیقه صبر کنید تا خوب دم بکشد و پس از هر وعده غذایی 2 یا 3 فنجان از آن را میل کنید.


خواص درمانی ریحان
* درمان دردهای روده ‌ای
* درمان نفخ و زخم معده
* رفع بی‌ اشتهایی
* درمان عفونت ‌های ادراری
* درمان اسهال
* رفع بی‌ خوابی
* به عنوان دهان ‌شویه برای رفع التهابات و زخم‌ های دهانی

دانه‌های گوجه‌فرنگی جایگزین طبیعی آسپیرین

تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد دانه‌های گوجه فرنگی می‌تواند به عنوان یک عنصر طبیعی برای داشتن زندگی طولانی‌تر استفاده شود.

تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد دانه‌های گوجه فرنگی می‌تواند به عنوان یک عنصر طبیعی برای داشتن زندگی طولانی‌تر استفاده شود.ضمن این که از آن می‌توان به عنوان جایگزین طبیعی آسپیرین مورد استفاده واقع شود.

دانشمندان در دانه‌های گوجه فرنگی ماده طبیعی را پیدا کردند که می‌تواند  با پیشگیری از لخته شدن خود در بدن به چرخش طبیعی خون در بدن انسان کمک کرده و به نوعی عملکرد قرص آسپیرین را شبیه‌سازی کند.
این ماده که بدون رنگ و بدون طعم است می‌تواند به غذاها اضافه شده و بدون تغییر مزه و رنگ غذا فواید بسیاری را برای مصرف کنندگان آن به همراه داشته باشد.
مقامات سلامت اتحادیه اروپا نیز خواص این ماده جدید کشف شده توسط دانشمندان انگلیسی را تائید کرده اند.
تحقیقات نشان می‌دهد این ماده طبیعی می‌تواند مانند آسپیرین از لخته شدن خود در بدن کمک کند.هم اکنون میلیون‌ها سالمند در سراسر جهان روزانه مقادیر کمی از آسپیرین را مصرف می‌کنند تا از لخته شدن خون در بدن خود کمک کنند ، این در حالی است که مصرف این دارو می‌تواند عوارض زیادی مانند خونریزی معده و مانند آن را به همراه داشته باشد.
پروفسور آسیم دوتاروی زمانی که سرگرم بررسی فواید غذاهای مدیترانه‌ای بود این ماده را کشف کرد و معتقد است می‌توان از آن به عنوان جایگزینی برای آسپیرین استفاده کرد.
این ماده هم‌اکنون با نام Fruitflow توسط این دانشمند به ثبت رسیده است و آزمایشات نشان می‌دهد 3 ساعت بعد از مصرف آن گردش خون بدن به حالت یکنواخت درمی آید و اثرات آن تا 18 ساعت در بدن باقی می‌ماند.

از خواص شگفت انگیز فلفل چه می دانید؟

 تمام انواع فلفل از گروه سبزیجات هستند و این دسته از سبزی‌ها از فلفل سبز دلمه‌ای گرفته تا فلفل تند قرمز همگی در یک گروه غذایی جای می‌گیرند و تقریباً دارای خواص مفید بسیاری برای بدن هستند.

تحقیقات ارائه شده در نشریه بیریتیش مدیکال نشان می‌دهد که هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح، در آمریکای جنوبی و مرکزی از این سبزی به عنوان چاشنی در غذاها استفاده می‌شد.

پژوهشگران می‌گویند؛ این ماده غذایی یکی از منابع سرشار ویتامین ث و کاروتن‌ها است.
متخصصان از مدتها پیش معتقدند که از این سبزی خوراکی می‌توان برای افزایش جریان خون، تحریک سیستم عصبی، افزایش اشتها و رهایی از سوءهاضمه استفاده کرد. حتی بسیاری از محققان و متخصصان طب سنتی در چین توصیه می‌کنند که زنان برای تسکین دردهای ناشی از دوره عادت ماهانه می‌توانند از فلفل استفاده کنند. نوعی از این سبزی به نام فلفل دلمه‌ای به رنگ‌های سبز، نارنجی، زرد و قرمز وجود دارند که اصلا تند نیستند و ما اغلب آنها را با غذا یا در سالاد استفاده می‌کنیم.
مطالعات نشان می‌دهد؛ کاپسیسین ماده‌ای در فلفل است که سبب گرم بودن این گیاه می‌شود. هر چند که فلفل گیاهی گرم است، اما کاپسیسین موجود در آن سبب کاهش درجه حرارت بدن شده که یکی از دلایل اصلی تمایل مردم مناطق آب و هوای گرم به مصرف زیاد فلفل محسوب می‌شود.
تحقیقات نشان داده است که کاپسیسین به عنوان فعال‌ترین عنصر موجود در فلفل، سبب کاهش میزان کلسترول خون و کاهش شدت سیگنال‌های درد در بدن می‌شود. این ماده همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد که سلول‌های شما را از آسیب مولکول‌های رادیکال آزاد محافظت می‌کند و درعین حال خاصیت ضد باکتریایی نیز دارد.
به گزارش ایسنا، این ماده به بسیاری از خواص درمانی فلفل کمک می‌کند و سیستم قلبی عروقی را تحریک و سیستم هاضمه را تقویت کرده و درد موجود روی پوست یا مفاصل بدن را تسکین بخشیده و برای مثانه به عنوان داروی ضد احتقان و ضد باکتری موثر است.
به گفته محققان، فلفل میزان کلسترول خون را پایین می آورد که این امر باعث کاهش فشارخون نیز می‌شود. این گیاه همچنین از انعقاد خون در رگ‌ها جلوگیری می‌کند و این خواص فلفل به پیشگیری از بیماری‌های قلبی نظیر آرترواسکلروز (سخت شدن رگ‌ها) کمک فراوانی می‌کند.
هر چند فلفل سبب سوزش زبان می شود، اما این گیاه واقعاً مسکنی قوی است. این گیاه ابتدا سبب تحریک درد می‌شود، اما بعد از مدتی شدت علایم درد را در بدن کاهش می دهد.
کاپسیسین موجود در فلفل نه تنها درد آرتروز و آرتریت روماتوئید را تسکین می‌دهد، بلکه هنگام استفاده به شکل موضعی، میزان ورم ناشی از این بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
فلفل با تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی در معده و نابودی باکتریهایی که می‌توانند عامل عفونت باشند، قدرت هضم را تقویت می‌کند. خاصیت ضد باکتری فلفل همچنین از بروز اسهال ناشی از عفونت جلوگیری می‌کند.
پژوهشگران تاکید می کنند؛ این گیاه به عنوان داروی ضد احتقان سبب رقیق و نازک شدن خلط و خارج شدن آن از ریه‌ها می‌شود. از آنجا که این گیاه بافت ریه را تقویت می‌کند در نتیجه برای بیماران مبتلا به آمفیزم (بیماری اتساع و بزرگ شدن ریه ها) نیز مفید است.

عنصر روی ( zink ) و 7 فایده‌ی آن برای سلامتی

بر اساس آمار حدود 50 درصد کم‌خونی شایع در جامعه، حاصل کمبود تلفیقی دو عنصر آهن و روی است.

روی(زینک) جزو 15 عنصر معدنی و ضروری است که بدن ما به آن نیاز دارد. روی به طور عمده در عضلات اسکلتی، کبد، پانکراس، غده پروستات، کلیه‌ها و همچنین در ساختار استخوان‌ها، پوست، مو و ناخن وجود دارد که نشان‌دهنده نقش آن در این ارگان‌ها است.

 
نقش روی در حفظ سلامتی

1- تقویت سیستم ایمنی: کمبود شدید روی عملکرد ایمنی را مختل می‌کند. حتی درجاتی از کمبود متوسط و خفیف روی عملکرد ماکروفاژها و نوتروفیل‌ها و فعالیت سلول‌های کشنده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مکمل‌یاری روی در این افراد باعث بهبود پاسخ‌های ایمنی گردیده است.

2- بهبود زخم‌ها: روی باعث انسجام غشاهای موکوسی و پوست می‌شود. بیماران مبتلا به زخم‌های پا، سطوح سرمی پایین و متابولیسم غیرطبیعی روی دارند. برخی از مطالعات مصرف مکمل‌های سولفات روی را در بهبود زخم‌ها پیشنهاد کرده‌اند.

3- بهبود اسهال: اسهال حاد با نرخ بالای میرایی کودکان در کشورهای در حال توسعه در ارتباط می‌باشد. کمبود روی احتمالاً از طریق افزایش ابتلا به عفونت‌ها منجر به اسهال به ویژه در کودکان می‌شود. استفاده از منابع غذایی و حتی مکمل‌های روی در کودکان مورد تاکید قرار گرفته است.

4- تخفیف سرماخوردگی: محققان بر این باورند که روی می‌تواند شدت علائم و مدت ابتلا به سرماخوردگی را کاهش دهد. استفاده از روی چه به صورت شربت یا اسپری ظرف 24 ساعت پس از بروز علائم سرماخوردگی در افراد سالم می‌تواند در تخفیف علائم سرماخوردگی موثر باشد.

5- جلوگیری از دژنراسیون ماکولار (بیماری تحلیل برنده شبکیه چشم): محققان بر این باورند که روی و سایر آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند نقش پیشگیری‌کننده از بروز دژنراسیون وابسته به سن و کاهش بینایی از طریق پیشگیری از آسیب سلولی شبکیه داشته باشند.

6- حفظ سلامت پوست و مو: نقش روی در سلامت پوست و مو و جلوگیری از ریزش مو و بهبود آکنه در نوجوانان و تقویت باروری و بارداری نیز مهم است.

7- کاهش شیوع کم خونی: بر اساس آمار حدود 50 درصد کم‌خونی شایع در جامعه، حاصل کمبود تلفیقی دو عنصر آهن و روی است. متأسفانه گندم مورد استفاده برای تهیه نان و نیز سایر محصولات کشاورزی در کشور تامین کننده روی مورد نیاز نیست. کمبود روی خاک‌های کشاورزی، آبیاری با آب‌های کربناته و عدم استفاده از کودهای حاوی روی می‌تواند از دلایل کمبود روی در کشور باشد.

 
عوامل موثر بر جذب روی

میزان جذب روی بسته به وضعیت روی فرد از 15 تا 40 درصد متغیر است. جذب روی در افراد مبتلا به کمبود روی، در دوران بارداری و شیردهی افزایش می‌یابد.

روی موجود در شیر مادر مانند آهن در مقایسه با شیر گاو از قابلیت جذب بالاتری برخوردار است، اما برخی عوامل غذایی از جمله فیبر و فیتات باعث کاهش جذب آن می‌شود. در صورتی که مقدار کمی پروتئین حیوانی در وعده غذایی وجود داشته باشد، جذب روی از غذاهای حاوی فیتات افزایش می‌یابد.

دریافت بالای آهن و کلسیم نیز جذب روی را کاهش می‌دهد.

به طور کلی قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است. به عنوان مثال قابلیت جذب روی از گوشت 4 برابر غلات است.

 
منابع غذایی روی

روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی که منبع خوب پروتئین هستند، وجود دارد. غنی‌ترین و آماده‌ترین شکل قابل‌دسترس در منابع حیوانی نظیر جگر و انواع گوشت‌ها به ویژه گوشت قرمز می‌باشد (گوشت مرغ و ماهی هم حاوی روی هستند، اما میزان روی در گوشت قرمز بیشتر است). شیر، تخم‌مرغ، حبوبات مانند لوبیا و عدس، غلات سبوس‌دار و انواع مغزها مانند بادام‌زمینی، گردو، بادام و فندق، نیز جزء منابع خوب روی به حساب می‌آیند.

جوشانده‌های ضدپیری را بشناسید

تیک تیک ثانیه‌ها به دقایق می‌پیوندند و دقایق به ساعت‌ها و روزها و سال‌ها و تا به خود بجنبیم عمری سپری‌شده و گذر ایام تأثیراتش را روی بدن و ظاهر ما نمایان کرده است؛ پس بهتر است دست روی دست نگذاشته و شاهد زوال قدرت بدنی و زیبایی خود نباشیم و تا جایی که امکان دارد رسیدن پیری را به تعویق بیندازیم. کار زیاد سختی نیست. کافی است روزی چند دقیقه برای درست کردن یک جوشانده وقت بگذارید.

خالق هستی گیاهانی مثل جینسینگ، بنفشه فرنگی، گزنه، زنجبیل، گیاه دم اسبی، جینکو و ...آفریده است که شما را به هدف‌تان نزدیک‌تر می‌سازد. پس با گیاهانی که معرفی می‌کنیم آشنا شوید و پیری را از خود دور کنید.

 
گیاه جینسینگ برای تقویت حافظه

برای پیشگیری از مشکلات حافظه گیاه جینسینگ را دریابید. ریشه‌ی این گیاه حاوی 3 الی 8 درصد   ginsenosid است که باعث تقویت حافظه می‌شود.
برای این کار ریشه‌ی جینسینگ را ریز ریز کرده و به مدت 10 دقیقه با 50 سی سی لیتر آب جوش دم   کنید. هر روز 2 مرتبه یک فنجان از این جوشانده را میل کنید. مدت مصرف این جوشانده 20 روز در ماه   است و این دوره نباید بیش از 3 ماه طول بکشد. توجه داشته باشید که روزانه بیش از 3 گرم از ریشه‌ی   این گیاه استفاده نکنید.
همچنین باید بگوییم که گیاه جینسینگ برای زنان باردار و شیرده، کودکان، افرادی که دچار چاقی مفرط   اند یا فشار خون بالا دارند و همچنین برای افرادی که مشکلات بی‌خوابی دارند توصیه نمی‌شود.

 گیاه دم اسبی برای داشتن ناخن‌های زیبا
ناخن‌ها با گذشت زمان زیبایی خود را از دست داده و بد شکل می‌شوند. دکتر ژیگون می‌گوید: «استفاده از گیاه دم اسبی باعث تقویت ناخن‌ها می‌شود زیرا این گیاه سرشار از سیلیس است که برای ناخن‌ها بسیار مفید است. این ماده‌ی معدنی که در ساخت ناخن‌ها نقش دارد در نگهداری و مراقبت از ناخن‌ها نیز شهرت زیادی دارد. شک نکنید! سری به عطاری بزنید و کمی گیاه دم اسبی تهیه کنید.
 15 گرم ساقه‌ی خشک این گیاه را در 1 لیتر آب به مدت 30 دقیقه بجوشانید. محلول را از صافی رد کنید و روزانه بعد از غذا 3 فنجان از این جوشانده را میل کنید. اگر نیاز باشد مصرف جوشانده را تا 3 ماه دیگر به مدت 20 روز در ماه تمدید کنید.
توجه داشته باشد گیاه دم اسبی برای زنان باردار و شیر ده توصیه نمی‌شود و برای افرادی که دچار مشکلات قلبی و کلیوی هستند یا ناراحتی کبدی دارند مورد منع مصرف دارد.».

 
گیاه آب بشقابی پوست را تقویت می‌کند
گیاه آب‌بشقابی با نام علمی Centell asiatica از خانواده چتریان (Apiaceae) می‌باشد و از هزاران سال  پیش در کشورهای آسیای شرقی، هندوستان، چین، اندونزی، سریلانکا و جنوب آفریقا به طور سنتی  به کار می‌رود.
دکتر فرانکو ژیگون، استاد طب سنتی می‌گوید: «گیاه آب بشقابی تولید کلاژن را تحریک می‌کند و به این  ترتیب از پیری پوست پیشگیری به عمل می‌آورد. این گیاه پرخاصیت روی بافت‌های رابطی که مراقبت  از پوست را تضمین می‌کنند تأثیر گذاشته و باعث تقویت پوست می‌شود.»
حال که با این گیاه آشنا شدید دست به کار شوید: 4 گرم برگ و ساقه‌ی خشک گیاه آب بشقابی را در 25 سی سی لیتر آب جوش بریزید. در ظرف را بپوشانید و اجازه بدهید به مدت 10 دقیقه بجوشد و دم بکشد. محلول را از صافی رد کنید و به مدت 1 ماه، روزانه سه مرتبه یعنی صبح، ظهر و شب، یک فنجان از این جوشانده میل کنید. البته می‌توانید بعد از این مدت 3 ماه دیگر و هر ماه 20 روز از این جوشانده میل کنید. توجه داشته باشید این گیاه می‌تواند باعث ایجاد آلرژی و مشکلات گوارشی شود. پس به میزان مصرفی که اشاره شد بسنده کنید و از زیاده‌روی بپرهیزید. باید بدانید که گیاهان دارویی نیز می‌توانند خطراتی برای سلامتی داشته باشند.

 چای سبز برای حفظ قدرت بدن
با گذشت عمر، بدن زودتر خسته می‌شود و توانش برای احیا و جبران انرژی از دست رفته‌ی کمتر می‌شود. برای بازیابی قدرت بدنی هیچ چیز مانند چای سبز و نعنا مفید نیست. دکتر فرانک ژیگون، متخصص طب سنتی می‌گوید: «این گیاهان خواص تقویت‌کنندگی دارند.»
گیاه آب بشقابی تولید کلاژن را تحریک می‌کند و به این ترتیب از پیری پوست پیشگیری به عمل می‌آورد
برای حفظ قدرت بدنی خود 2 قاشق چای‌خوری نعنای خشک و 2 قاشق غذا خوری برگ چای خشک را در 1 لیتر آب جوش به مدت 10 دقیقه دم کنید. به مدت 1 ماه روزانه (تا قبل از ساعت 5 بعد از ظهر) 4 فنجان از این جوشانده را میل کنید.
توجه داشته باشید مصرف چای سبز برای زنان باردار و کودکان به دلیل هیجان و بی‌خوابی باید کم باشد.

 بنفشه‌ی فرنگی برای خوش آب و رنگ شدن چهره
برای زه‌کشی پوست که با گذشت زمان به طور طبیعی به خطر می‌افتد و همچنین برای جلوگیری از پیری آن به جوشانده‌ی بنفشه‌ی فرنگی اعتماد کنید.
سری به عطاری بزنید و مقداری از این گیاه را تهیه کنید. 30 گرم بنفشه‌ی فرنگی خشک را با آب سرد شسته و سپس در 50 سی سی لیتر آب جوش بریزید و در ظرف را بپوشانید و اجازه دهید به مدت 15 دقیقه دم بکشد. جوشانده را خنک و از صافی رد کنید. به مدت 1 ماه، روزانه قبل از غذا، 2 الی 4 فنجان از آن میل کنید. می تونید مصرف آن‌را تا 3 ماه دیگر به قرار 20 روز در ماه تمدید کنید.
توجه داشته باشید که مصرف این گیاه برای کودکان ممنوع است. بنفشه‌ی فرنگی تازه می‌تواند سمی باشد. از میزان مصرفی اشاره شده زیاده‌روی نکنید چون گیاهان نیز می‌توانند خطر ساز باشد.


زنجبیل برای مقابله با ضعف میل جنسی زنان
برای مقابله با کاهش طبیعی میزان استروژن که اغلب با کاهش میل جنسی در زنان همراه است مقداری نعنا، زنجبیل و cardamom تهیه کنید. این گیاهان باعث تنظیم میزان استروژن می‌شوند.
1 قاشق چای‌خوری نعنا، 2 قاشق چای‌خوری زنجبیل تازه رنده شده و 2 قاشق چای‌خوری تخم cardamom در یک لیوان بزرگ حاوی آب جوش بریزید و اجازه بدهید دم بکشد. به مدت یک ماه 1 الی 2 فنجان از این دم کرده بنوشید. اگر لازم بود می‌تواند به مدت 3 ماه و هر ماه 20 روز از این جوشانده استفاده کنید.

گیاه دم اسبی، گزنه، گیاه آب بشقابی؛ ضد ریزش مو
برای مقابله با ریزش مو، راه چاره گیاه دم اسبی، شوید و گیاه آب بشقابی است. دکتر فرانک ژیگون، متخصص طب سنتی در این باره می‌گوید: «گیاه دم اسبی سرشار از سیلیس است که رشد مو را فعال می‌کند. گزنه حاوی میزان زیادی مواد معدنی است که موها را تقویت می‌کند و گیاه آب بشقابی باعث تحریک جریان خون در مویرگ‌ها می‌شود.»
حالا که با خواص این گیاه نیز آشنا شدید دست بکار شوید. 150 گرم ساقه‌ی دم اسبی، 100 گرم برگ گیاه آب بشقابی و 50 گرم برگ رزماری را با هم مخلوط کرده و در 1 لیتر آب جوش به مدت 10 دقیقه دم کنید. محلول را از صافی رد کنید. به مدت 1 ماه، بعد از غذا (صبح، ظهر و شب) 1 فنجان از این جوشانده میل کنید.
توجه داشته باشید که این جوشانده برای زنان باردار و شیرده و برای افرادی که دچار مشکلات قلبی یا کلیوی‌اند یا از بیماری‌های کبد یا کلیه‌ها رنج می‌برند توصیه نمی‌شود.

چای سیاه برای مقابله با پوکی استخوان
دکتر ژیگو معتقد است فلاوونوئیدهای موجود در چای سیاه از پوکی استخوان پیشگیری کند و یا آن‌را کاهش دهد. محققان بریتانیایی با مطالعاتی که از سال‌های 1990 تا 2004 انجام داده‌اند ثابت کرده‌اند که هر چه مصرف چای بیشتر باشد ( 4 فنجان در روز) تأثیر آن در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان بیشتر خواهد بود.
گیاه دم اسبی سرشار از سیلیس است که رشد مو را فعال می‌کند. گزنه حاوی میزان زیادی مواد معدنی است که موها را تقویت می‌کند و گیاه
آب بشقابی باعث تحریک جریان خون در مویرگ‌ها می‌شود
1 قاشق چای‌خوری چای سیاه یا یک عدد چای کیسه ای را با 1 فنجان آب جوش به مدت 5 دقیقه دم کنید. روزانه 4 تا 6 فنجان چای بنوشید. توجه داشته باشید مصرف چای برای زنان باردار و کودکان به دلیل ایجاد بی‌خوابی یا هیجان باید بعد از ساعت 5 بعد از ظهر محدود باشد.



گیاه جینکو باعث افزایش میل جنسی می‌شود
گیاه جینکو جریان خون را در مویرگ‌های دستگاه تناسلی تحریک می‌کند و گیاه گزنه ترشح هورمون تستوسترون را در مردان افزایش می‌دهد که این امر به افزایش میل جنسی آن‌ها کمک می‌کند.
کافی است مقداری گیاه جینکو و گزنه تهیه کنید و سپس 40 گرم برگ خشک گیاه جینکو و 30 گرم گزنه  را به مدت 1 ساعت در یک لیتر آب بجوشانید. محلول را صاف کرده و به مدت 1 ماه بعد از صرف غذا یک فنجان از آن بنوشید. می‌توانید این جوشانده را به مدت 3 ماه و هر ماه 20 روز مصرف کنید.
 توجه داشته باشید مصرف این گیاه برای افراد هموفیلی یا افرادی که عمل جراحی در پیش دارند توصیه نمی‌شود.

آویشن معجزه‌ طبیعت

آویشن یک گیاه معجزه‌گر است و جا دارد که در هر آشپزخانه‌ای وجود داشته باشد.باید بدانید که این گیاه می‌تواند درمانی طبیعی و بی‌خطر برای نفخ معده، بوی بد دهان، گلودرد، آب‌ریزش بینی، سرفه، تعریق و غیره باشد.

به گزارش آرمان ؛ در این مطلب سعی داریم گوشه‌ای از خواص درمانی این گیاه معجزه گر را نشان داده و روش استفاده‌ آن را بیان کنیم. با ما همراه باشید.

آویشن برای مقابله با نفخ معده
آویشن حاوی ترکیبات تلخ مزه‌ای است که می‌تواند به هضم غذا کمک کند. اگر دچار نفخ، سنگینی، گرفتگی عضلات معده و در حالت کلی هر نوع مشکل مربوط به دستگاه گوارش هستید بعد از غذا از آویشن استفاده کنید.

روش مصرف
یک نوک انگشت برگ خشک آویشن را در یک فنجان بریزید و با آب‌جوش پُر کنید. در فنجان را بپوشانید و اجازه دهید که به مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کنید. بعد از دو وعده‌ اصلی، یک فنجان از این جوشانده میل کنید. این دوره‌ درمانی را بیش از 3 هفته ادامه ندهید.

آویشن و تعریق زیاد پاها
آویشن یک دئودورانت یا بوگیر طبیعی و فوق‌العاده موثر محسوب می‌شود.

روش استفاده
50 گرم آویشن خشک را در دو لیتر آب ریخته و بجوشانید. سپس در ظرف را بگذارید و شعله را خاموش کنید. اجازه دهید محلول به مدت 15 تا 20 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کنید و داخل تشت یا وان حمام بریزید. به مدت 10 دقیقه پاهایتان را در این محلول قرار دهید. هر هفته 1 تا 3 بار این کار را انجام دهید. توجه داشته باشید که آویشن خاصیت ضدعفونی‌کنندگی نیز دارد و برای همین می‌تواند از بروز قارچ‌های احتمالی روی پا نیز پیشگیری کند.

آویشن و درمان آفت
آویشن یک گیاه ضدعفونی کننده و التیام بخش است. برای همین می‌توان از آن برای درمان آفت‌ها و التهاب لثه و همچنین برای پایان دادن به کابوس بوی بد دهان استفاده کرد.

روش استفاده
برای غرغره کردن یک لیوان آب را بجوشانید و سپس یک قاشق چای‌خوری آویشن را در آن ریخته و به مدت 1 تا 2 دقیقه بجوشانید. محلول را صاف کنید و روزانه چند بار غرغره کنید.

مقابله با برونشیت
آویشن برای مقابله با عفونت‌های مجاری تنفسی فوق‌العاده است. این گیاه شگفت‌انگیز باعث تعریق بیشتر می‌شود و همین امر تب را کاهش می‌دهد. آویشن با سرماخوردگی مقابله کرده و ضد اسپاسم است برای همین سرفه را از بین می‌برد. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مصرف شربت آویشن باعث کاهش دوره و شدت علائم برونشیت شده و ضدسرفه است.

روش مصرف
برای مقابله با سرفه یک مشت آویشن تازه یا خشک را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 20 تا 25 دقیقه بجوشانید. محلول را صاف کرده و با عسل شیرین کنید. هر دو ساعت یک بار یک فنجان از این جوشانده میل کنید. توجه داشته باشید که این دوره‌ درمانی را نباید بیش از 3 هفته دنبال کنید.

تمیز کردن مجاری تنفسی
یک قطره افشره‌ خوراکی آویشن را در یک پیاله آب گرم (نه جوش) بچکانید. حوله‌ای روی سرتان انداخته و بخور بگیرید. می‌توانید از برگ‌های خشک آویشن نیز بخور درست کنید. برای این کار یک قاشق غذاخوری آویشن خشک را در یک لیوان آب سرد به مدت یک ساعت بخیسانید و سپس با شعله‌ کم آن را داغ کنید. بعد بخور بگیرید. توجه داشته باشید اگر علائم سرماخوردگی، برونشیت و غیره برطرف نشد حتماً به پزشک مراجعه کنید.

جلوی ضعف را می‌گیرد
آویشن خاصیت تقویت‌کنندگی دارد. برای همین توصیه می‌کنیم اگر دچار خستگی، ضعف، کاهش قوای بدن، کم‌خونی و افسردگی شده‌اید به سراغ آویشن بروید.

روش استفاده
در 150 میلی‌لیتر آب جوش یک قاشق چای‌خوری کوچک آویشن بریزید. در ظرف را بگذارید و اجازه دهید به مدت 10 تا 15 دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کرده و روزانه دو فنجان از این جوشانده میل کنید.از این گذشته می‌توانید در حمام نیز از خواص این گیاه استفاده کنید. برای این کار 60 گرم آویشن را در یک لیتر آب بریزید و بگذارید بجوشد. در ظرف را بگذارید و زیر شعله را کم کنید و بگذارید به مدت 15 تا 20 دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کرده و در آب وان بریزید. 15 دقیقه در وان آب دراز بکشید تا خستگی‌تان از بین برود.توجه داشته باشید که حمام آویشن برای تسکین دردهای روماتیسم هم مفید است.

تسکین گلودرد
آویشن برای کاهش التهاب گلوی ناشی از لارنژیت یک درمان موثر محسوب می‌شود.

روش مصرف
غرغره کردن با محلول آویشن التهاب گلو را کاهش می‌دهد. برای این کار 5 گرم برگ خشک آویشن را در 100 سی‌سی آب جوش ریخته و به مدت 10 دقیقه بجوشانید. دهان‌تان را با این محلول شست‌وشو دهید. این دوره را بیش از 3 هفته دنبال نکنید. در صورت برطرف نشدن علائم بیماری به پزشک مراجعه کنید.

موارد منع مصرف

توجه داشته باشید که در مورد گیاهان و داروهای گیاهی نیز همیشه مورد منع مصرف وجود دارد. مصرف آویشن برای افراد آلرژیک مورد منع مصرف دارد. از این گذشته زنان باردار، شیرده و کودکان نیز نباید از افشره‌ خوراکی آویشن استفاده کنند.

آشنایی با سبزی‌ های سحر آمیز

سبزی‌ها، منبع فیبر، ویتامین‌ها و املاح هستند و مصرفشان می‌تواند وضعیت تغذیه فرد را بهبود دهد. در این مطلب می‌خواهیم به مهم‌ترین مواد مغذی در 13 سبزی پرمصرف بپردازیم.به گزارش همشهری ؛ در یک برنامه غذایی مناسب، تمام گروه‌های غذایی وجود دارد؛ از نان و غلات سبوس‌دار گرفته تا میوه و سبزی‌های تازه.

سبزیجات یکی از گروه‌های غذایی ارزشمندی هستند که در این روزگار پراسترس خوردنشان بیش از پیش توصیه می‌شود. به طوری که متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند 2 تا 3 واحد از آن‌ها را در برنامه غذایی خود بگنجانید. حتماً می‌پرسید هر واحد این سبزی‌ها معادل چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که در صورت خرد کردن سبزی‌های خام یک لیوان آن‌ها، یک واحد و البته نصف لیوان پخته، پوره یا آب آن‌ها نیز یک واحد محسوب می‌شود.

فلفل دلمه‌ای
در صورتی که نوع رنگی این سبزی به مصرف برسد بتاکاروتن فراوانی دریافت خواهد شد. همچنین فلفل دلمه‌ای منبع عالی ویتامین C است به طوری که با خوردن 100 گرم از آن 140 میلی‌گرم از این ویتامین دریافت خواهد شد. در ضمن فلفل دلمه‌ای یکی از سبزی‌های سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های قوی هم هست.

پیاز
پیاز سرشار از کوئرستین ترکیبی در خانواده فلاونوییدهاست که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد؛ بنابراین خوردن 3 تا 4 پیاز در هفته احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد و احتمال ابتلا به انواع سرطان‌ها به خصوص سرطان مثانه در سیگاری‌ها را به حداقل می‌رساند. خوردن یک پیاز متوسط، 5 درصد از نیاز روزانه به پتاسیم را تأمین می‌کند.

گل کلم
گل کلم منبع خوبی از پتاسیم است پس چه بهتر که فشارخونی‌ها به آن توجه بیشتری کنند. به علاوه اسیدفولیک نیز دارد بنابراین کسانی که سابقه بیماری قلبی دارند بهتر است گل کلم بیشتری بخورند.

سیر
سیر، منبع پتاسیم است به طوری که با خوردن 100 گرم از آن 620 میلی گرم از این ماده معدنی دریافت می‌شود پس فشارخون را پایین می‌آورد. علاوه بر این سیر منبع سلنیوم و روی است به همین دلیل به سیر خاصیت ضدباکتریایی و ضدویروسی را نسبت می‌دهند یعنی به تقویت سیستم دفاعی بدن کمک می‌کند و به کسانی که مدام به عفونت‌های قارچی، میکروبی و ویروسی مبتلا می‌شوند، توصیه می‌شود.

مارچوبه
یادتان باشد که خوردن 5 ساقه مارچوبه، تأمین‌کننده نیاز روزانه به اسیدفولیک است پس خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند بهتر است آن را در سبد روزانه‌شان بگنجانند.
در ضمن، مارچوبه ترکیب‌هایی دارد که از بروز نفخ در بدن جلوگیری می‌کند بنابراین اگر زیاد نفخ می‌کنید بهتر است مارچوبه را در برنامه غذایی روزانه‌تان بگنجانید.

کلم بروکلی
در خانواده کلم‌ها، بروکلی بیشترین مقدار آهن گیاهی را دارد و چون این سبزی دارای ویتامین C و بتاکاروتن نیز هست، جذب آهن موجود در آن نیز بیشتر می‌شود پس به کسانی که کم‌خونی دارند توصیه می‌شود بروکلی بخورند. این سبزی منبع مناسب بتاکاروتن یا همان پیش‌ساز ویتامین A است، فولات فراوانی دارد و از منابع آهن گیاهی محسوب می‌شود به طوری که با خوردن 100 گرم بروکلی، 2 میلی‌گرم آهن به بدن می‌رسد.

کلم بروکسل
در میان کلم‌ها بیشترین مقدار ویتامین C، اسیدفولیک و پتاسیم در این سبزی یافت می‌شود بنابراین به منظور تقویت سیستم دفاعی بدن، کاهش فشار خون بالا و البته پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی توصیه می‌شود که این سبزی در سهم روزانه سبزیجات به چشم بخورد.

هویج
هویج فیبر بسیاری دارد پس آن‌هایی که یبوست دارند باید آن را در برنامه غذایی روزانه‌شان بگنجانند. ماده مغذی دیگری که در هویج یافت می‌شود، بتاکاروتن است که البته مقدارش بیش از مقدار موجود در سایر مواد مغذی است یعنی حدود 5000 میکروگرم در هر 100 گرم هویج. تا حدودی نیز پتاسیم و کلسیم دارد. اما فیبر موجود در آن می‌تواند این سبزی را به یک گزینه مناسب برای سیر نگه داشتن کسانی که رژیم لاغری می‌گیرند، تبدیل کند.
معرف رنگی جوهر کلم قرمز

کلم قرمز
رنگ ارغوانی این سبزی به وجود لیکوپن برمی‌گردد که خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی دارد و یک ماده مغذی ضد پیری است. البته کلم قرمز منبع مناسبی از پتاسیم نیز هست بنابراین کسانی که فشار خون بالایی دارند، بهتر است که آن را در رژیم روزانه خود قرار دهند.

گوجه فرنگی
این ماده غذایی منبع ویتامین C، بتاکاروتن و لیکوپن است، آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی که از بروز سرطان، بیماری‌های قلبی و سکته جلوگیری می‌کنند. پس اگر هدفتان داشتن سیستم دفاعی قوی است چه بهتر که گوجه فرنگی بیشتر بخورید. همان طور که گفتیم این سبزی سرشار از بتاکاروتن یا همان پیش‌ساز ویتامین A است ولی از نظر میزان ویتامین C به پای کلم نمی‌رسد. آنتی‌اکسیدان دیگری به نام لیکوپن نیز در آن وجود دارد که علت رنگ قرمز گوجه‌فرنگی است. جالب است بدانید که با پخته شدن گوجه‌فرنگی جذب این ماده مغذی بیشتر می‌شود.

خیار
خیار، آب فراوانی دارد بنابراین در روزهای گرم خوردن آن توصیه می‌شود. منبع ویتامین K و پتاسیم است بنابراین کسانی که به خون‌ریزی‌های طولانی مدت دچار می‌شوند یا از فشار خون رنج می‌برند، بهتر است که آن را در برنامه غذایی خود بگنجانند.

قارچ
خوردن 5 عدد قارچ، 50 درصد از نیاز روزانه بدن به مس را تأمین می‌کند. با مصرف 100 گرم از این سبزی، 320 میلی‌گرم پتاسیم مورد نیاز بدن تأمین خواهد شد بنابراین افراد مبتلا به فشارخون می‌توانند این سبزی را در برنامه غذایی خود بگنجانند.

کاهـو
بهتر است برای خوردن این سبزی برگ‌های سبزتر آن را انتخاب کنید زیرا هم بتاکاروتن بیشتری دارد و هم سرشار از ویتامین K و اسیدفولیک است. بنابراین مصرف این سبزی یک عادت غذایی مناسب برای کسانی است که زمینه ابتلا به بیماری‌های قلبی دارند.

علل پرکاری تیروئید چیست؟

هنگامی که فعالیت غده تیروئید زیاد شود، باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می شود که از طریق آزمایش خون، این افزایش هورمون مشخص می گردد.تیروتوکسیکوزیس یا تیروئید سمی، یک بیماری خطرناک است که ناشی از افزایش هورمون تیروئید می باشد. این بیماری سمی می تواند در اثر افزایش مصرف هورمون تیروئید و یا افزایش تولید هورمون تیروئید توسط غده تیروئید بوجود آید.

 
هورمون های تیروئید چه هستند؟
هورمون های تیروئید، باعث سوخت و ساز سلول ها می شوند.
این هورمون ها توسط غده تیروئید به وجود می آیند.
غده تیروئید در قسمت جلوی گردن (نای) واقع شده است.
غده تیروئید از عنصر ید موجود در خون برای تولید هورمون های تیروئید استفاده می کند.

تنظیم هورمون تیروئید
غده تیروئید توسط غده دیگری که در مغز قرار دارد، تنظیم می شود. نام این غده تنظیم کننده تیروئید، غده هیپوفیز می باشد.
هیپوفیز تنظیم کننده قسمتی از هورمون های تیروئید است و تنظیم کننده دیگر این هورمون ها، غده هیپوتالاموس می باشد.
اگر هر کدام از این سه غده بیش از حد فعالیت داشته باشند، باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید می شوند و در نتیجه پرکاری تیروئید عارض می شود.
میزان تولید هورمون های تیروئید توسط غده هیپوفیز کنترل می شود
اگر مقدار هورمون تیروئید در خون کافی نباشد، بوسیله غده هیپوفیز هورمون TSH (هورمون تحریک کننده تیروئید) زیادی آزاد شده و غده تیروئید را برای ساخت بیشتر هورمون تحریک می کند.
برعکس، اگر مقدار هورن تیروئید در خون زیاد باشد، بوسیله غده هیپوفیز، TSH کمی آزاد می شود و باعث کاهش تولید هورمون تیروئید می گردد.

علل پرکاری تیروئید
- بیماری گریوز
- عملکرد آدنوم (ندول گرم) و گواتر سمی
- مصرف بیش از حد هورمون های تیروئید
- ترشح غیرطبیعی هورمون TSH (هورمون تحریک کننده تیروئید)
- تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)
- مصرف بیش از اندازه ید

بیماری گریوز
گریوز یکی از شایع ترین علل پرکاری تیروئید می باشد (تصویر کناری). این بیماری ارثی است.
در این بیماری، کنترل طبیعی غده تیروئید توسط هورمون TSH غده هیپوفیز وجود ندارد.
عوامل تشدیدکننده این بیماری عبارتند از: استرس، سیگار، پرتودرمانی گردن، داروها و عفونت ها مثل ویروس ها.
تشخیص این بیماری توسط پزشکی هسته ای، اسکن تیروئید و آزمایش خون صورت می گیرد.
بیماری گریوز ممکن است همراه با بیماری چشمی (افتالموپاتی گریوز) و ضایعت پوستی (درموپاتی) باشد.

عملکرد آدنوم (ندول گرم) و گواتر سمی
غده تیروئید همانند دیگر قسمت های بدن در اثر گذشت زمان، دارای برآمدگی هایی می شود.
در بیشتر موارد این برآمدگی ها، هورمون های تیروئید را تولید نمی کنند و در نتیجه نیازی به درمان آنها نیست.
برخی مواقع، یک ندول یا گره ممکن است به طور مستقل عمل کند، به این معنا که آن گره نیازی به تحریک غده هیپوفیز ندارد و به طور مستقل هورمون های تیروئید را تولید می کند.
اگر گره ها بزرگ تر از سه سانتیمتر باشند، این اتفاق رخ می دهد و به نام عملکرد ندول ها خوانده می شود.
اگر بیشتر از یک عملکرد ندول وجود داشته باشد، گواتر سمی بوجود می آید.
عملکرد ندول ها توسط اسکن تیروئید قابل تشخیص می باشند.

مصرف بیش از اندازه هورمون های تیروئید
مصرف بیش از اندازه داروهای حاوی هورمون های تیروئید نیز از علل شایع پرکاری تیروئید است.
هنگامی که بیمارانی که از داروهای تیروئیدی استفاده می کنند، اگر به طور مرتب توسط پزشک معاینه نشوند، مقادیر بیش از حد هورمون های تیروئید را در بدن انباشته می کنند.
دیگر افراد ممکن است برای افزایش وزن، از این داروها استفاده کنند.
در اسکن تیروئید با برداشت کم ید رادیواکتیو، این بیماران شناسایی می شوند.

ترشح غیرطبیعی TSH
وجود تومور در غده هیپوفیز باعث ترشح غیرطبیعی TSH (هورمون محرکه تیروئید) و تولید بیش از حد هورمون های تیروئید می شود.
این وضعیت به ندرت رخ می دهد و می تواند با دیگر اختلالات غده هیپوفیز همراه باشد.
براش تشخیص این اختلال، پزشک متخصص غدد با انجام آزمایشاتی، آزادشدن TSH را بررسی می کند.
غده تیروئید برای ساخت هورمون های تیروئید به ید نیاز دارد. افزایش مقدار ید باعث پرکاری تیروئید خواهد شد

تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)
این عارضه ممکن است بعد از یک بیماری ویروسی رخ دهد. این عارضه با تب و گلودرد و درد در هنگام بلع غذا همراه است. در این بیماری، غده تیروئید به لمس حساس است.گردن درد نیز ممکن است وجود داشته باشد.
التهاب غده تیروئید با تجمع گلبول های سفید (لنفوسیت ها) نیز ممکن است رخ دهد که به نام تیروئیدیت لنفوسیتیک خوانده می شود.
در هر دوی این التهابات، میزان هورمون های تیروئید خون زیاد می شوند.
بعد از بارداری و زایمان، تیروئیدیت لنفوسیتیک شایع است.
در این موارد، مرجله پرکاری تیروئید برای 4 تا 12 هفته طول می کشد و به دنبال آن مرحله کم کاری تیروئید تا شش ماه طول می کشد.
در بیشتر زنان مبتلا، عملکرد تیروئید مجددا طبیعی خواهد شد.
تیروئیدیت توسط اسکن تیروئید قابل شناسایی است.

 مصرف بیش از اندازه ید
غده تیروئید برای ساخت هورمون های تیروئید به عنصر ید نیاز دارد. افزایش مقدار ید باعث پرکاری تیروئید خواهد شد.
معمولا در بیمارانی که دارای غده تیروئید غیرطبیعی می باشند، پرکاری تیروئید ناشی از ید دیده می شود.
دارویی از قبیل آمیودارون (Cordarone) که برای درمان مشکلات قلبی تجویز می شود، دارای مقدار زیادی ید است و می تواند عملکرد طبیعی غده تیروئید را مختل کند.

علائم پرکاری تیروئید
- زیاد عرق کردن
- عدم تحمل گرما
- افزایش حرکات روده
- لرزش
- عصبی بودن و آشفته بودن
- تپش قلب
- کاهش وزن
- خستگی
- کاهش تمرکز
- بی نظمی در عادت ماهیانه
- خونریزی کم در عادت ماهیانه

معمولا علائم وابسته به افزایش میزان سوخت و ساز بدن می باشند.
در افراد مسن، بی نظمی ضربان قلب و نابسامانی قلب رخ می دهد.
در موارد شدیدتر، پرکاری تیروئید درمان نشده ممکن است موجب طوفان تیروئیدی شود.
طوفان تیروئیدی دارای علائم: افزایش فشار خون، تب و نابسامانی قلب می باشد و تغییرات روحی از قبیل: گیجی و هذیان گویی نیز ممکن است رخ دهد.

کمر درد

      مقدمه

هر فرد در زندگی روزمره از حرکات و فعالیت های زیادی استفاده می کند اما نمی توانید فاکتور تمرینات بدنی از برنامه های روزمره حذف کنید. چرا که علاوه بر عضلاتی که در فعالیت های خاص و یکنواخت درگیر هستند، بایستی دیگر عضلات و از همه مهم تر  عضلات مخالف و مقابل حرکات روزمره نیز تقویت شده و باعضلات فعال، هماهنگ شوند تا ارگانیسم و ساختار اصلی و کاربردی بدن را حفظ و متعادل گردانند.

بنابراین توصیه می شود که همه ی افراد در خلال کارهای روزمره به تمرینات بدنی و برنامه های ورزشی پرداخته تا علاوه بر اثرات مفید جسمانی، خود را نیز از نظر روحی و روانی برای زندگی فعال آماده نمایند.

امروزه به پیشگیری بیش از درمان توجه می شود و بهترین، ساده ترین و کم هزینه ترین راه انجام فعالیت ها و تمرینات ورزشی است تا جایی که حتی از این روش برای درمان نیز استفاده می شود و اثرات آن بسیار مثبت و مفید بودن که همواره تسعی شده تا با راهنمایی های پایه ای برای همه ی افراد زمینه ی آشنایی با گوشه ای از این تمرینات فراهم آید.

کمردرد چیست؟

فردی را نمی توان یافت اعم از مرد، زن، پیر، جوان، لاغر یا چاق که فعالیتی سنگین نداشته باشد و در مرحله ای از زندگی به طور یکباره و یا مرحله ای دچار کمردرد نشده باشد. درد کمر با بالا رفتن سن، کار و یا انجام برخی ورزش ها که مناسب بدن نمی باشند افزایش می یابد.

زنان بیش از مردان به کمردرد مبتلا می گردند. لیکن در خانم های مسن و کمتر از 65 سال حدود % 63 دردهای کمری هنگامی بروز می کند که کار دستی یا فعالیت دارند و در % 37 موارد، هنگامی که فرد فعالیتی انجام نمی دهد مشاهده گردیده است.

بلند کردن و یا حمل بار سنگین در حال کشیده، خم شدن تنه به جلو، لرزش و تکان های مداوم علل اصلی ایجاد درد کمر می باشد. همچنین درد کمر در تمام مشاغلی که به نوعی با نیرو و با فشار سر و کار دارند مانند کارگران معدن، افرادی که بار تخلیه می کنند، بناها، کشاورزان، باغ داران، کارگران سنگ فرش و خاک بردار، نجاران، بناهای موزاییک فرش و ... بیشتر مشاهده می گردد. به ویژه هنگامی که شروع به کار کردن زودرس و قبل از بیست سالگی می نمایند.

راننده های کامیون های سنگین و تراکتور اغلب در بین بیماران کمردرد مشاهده می شوند میکروتروماتیسم (ضربات کوچک) به علت سرعت و لرزش های اتومبیل که ناحیه انتهای خاجی را می کوبد، از جمله مواردی است که سبب بروز درد کمر در رانندگان می گردد.

سنگینی کار ناشی از مشاغل تنها علت کمردرد نمی باشد. آمارهای مختلف در بین ورزشکاران نشان می دهد که نسبت دردهای کمری در بین این گروه به ویژه در ورزش های شدید مثل راگبی، پرش، کشتی و ... آن هایی که در ناحیه کمر یک خمیدگی شدید و چرخش مهره ها را ایجاد می کند. مثل: هالترزن ها و پرتاب کننده های چکش اکثراً سبب ایجاد ضایعات دیسک می گردد.

سوارکاری به ویژه در افراد جوان، و همچنین درجودو کاران تا 68 درصد درد کمر مشاهده شده است. از جمله دیگر ورزش ها می توان به اسکی اشاره نمود که ناحیه انتهای خاجی را تحت فشارهای مداوم و شدید قرار داده و در نتیجه دیسک آخر را کشیده و تحت فشار قرار می دهد. تقریباً همه افراد و در همه مشاغل به نوعی ممکن است مبتلا به درد کمر بشوند. لیکن در سایر عوامل مساعد کننده فردی همانند عدم تحرک و یا ورزش، عضلات ضعیف، حالت بدن، نوع استفاده از وسایل راحتی و وسایل کار مانند میز، صندلی، میز کارگاه، دستشویی منزل و غیره در بروز درد کمر بسیار موثر می باشند. در این میان ذکر این نکته ضروری است که هر نوع کار سنگین و مشکل چنانچه به طور صحیح انجام شود، هیچ گونه ناراحتی را ایجاد نخواهد کرد.

گاهی اوقات این سوال پیش می آید که چرا تعداد مبتلایان به درد کمر که شغل نسبتاً سنگین دارند نسبت به آن هایی که دارای مشاغل اداری و یا کار سبک تر می باشند کمتر است؟ دلیلش واضح است فردی که به طور مثال شغل او بیل زدن است بدنش برای آن کار ساخته و پرداخته و آمادگی پیدا کرده و همه روزه نیز این فعالیت را ادامه می دهد، لذا همانند ورزشکارانی که عضلات و بدن آماده و ساخته و پرداخته ای دارند خیلی کمتر مبتلا به درد کمر می گردند.

ورزش و نرمش مرتب، بدن را در مقابل درد های کمر بیمه می کند. لذا به توصیه هایی که در ادامه خواهد آمد عمل کرده و خود را از ابتلا به قسمت اعظمی از دردهای کمر برهانید. به منظور روشن نمودن اذهان، به یک نمونه بسیار ساده اشاره می کنیم. چه بسا اتفاق می افتد که شخصاً برف بام و یا حیاط خودمان را جمع می کنیم، در این حالت، تعداد کمردردها در روزهای بعد از بارش برف بسیار زیاد می شود و به ویژه آن هایی که در طول هفته کار سبک اداری و غیره داشته و ورزش و تحرک اضافی نداشته اند. لذا بدون آمادگی، توانایی کار اضافی در یک روز تعطیل را نخواهند داشت، در نتیجه، این گونه افراد د روز استراحت هفتگی در منزل و یا در پیک نیک بیش از حد تحمل از بدن خود کار کشیده و نظیر موتور اتوموبیل که داغ می شود همان روز یا روز بعد مبتلا به کمردرد شده وبه اجبار دست از کار عادی کشیده و مجبور به استراحت در رختخواب شده و یا برای تسکین درد خود به پزشک مراجعه می نمایند.

علل کمردرد

متخصصین علل مختلفی برای کمردرد بیان نموده اند. اما به طورکلی دلایل بروزکمردرد عبارتند از:

صدمات ناشی از عملکرد ستون مهره ها

انحناهای s شکلی که در ستون مهره های یک جوان هست در یک نوزاد وجود ندارد، زمانی که مراحل بالیدگی، خزیدن و راه رفتن نوزاد پیشرفت می کند این انحناها نیز توسعه می یابند. خطوط گرانشی نیرو بر ساختار دو انتهای ستون مهره ها تأثیر گذاشته، تعادل مهره ای را تغییر می دهد تا سرانجام یک ساختار مناسب به وجود آید. لذا یک منحنی در نواحی کمر و گردن شکل گرفته و منحنی دیگر در نواحی خاجی و پشتی قرار می گیرد. ستون مهره ها در دو انتهای خود، وزن را از طریق اجسام و دیسک های مهره ای و از طریق سطوح مفصلی بین مهره ها تحمل می کند. کپسول های مفصلی که در اطراف سطح مفاصل قرار دارند حاوی مقدار زیادی رشته های عصبی می باشند، لذا تصور شده است که مرکز درد کمر  ممکن است اطراف این نواحی باشد.

به مرور زمان دیسک های بین مهرها ای دچار کم آبی می شوند. در حقیقت در طول روز، دیسک ها تحت فشار وزن بدن، کم آب می شوند و در نتیجه، یک شخص در انتهای روز نسبت به شروع روز تا اندازه ای، کوتاه تر به نظر می رسد. زوال دیسک ها در 20 سالگی شروع شده و در طول عمر ادامه می یابد.

لذا این زوال طبیعی باعث کمردرد نمی گردد، هنگامی که شخص پیر می شود، قدرت و انعطاف پذیری را به طور کامل از دست می دهد. بیرون زدگی دیسک مهره ای را، عموماً به عنوان دیسک لیز خورده می شناسند که می تواند سبب بروز فشار بر اعصاب، به ویژه در قسمت خلفی دیسک مهره ای گردد. هر چند این بیرون زدگی ناشی از زوال دیسک ها، به دلیل خستگی، یا باز شدن بیش از حد تنه به طور کامل اثبات نشده، لیکن از جمله عوامل تاثیر گذار می باشد.

وارد شدن ضربه و فشارهای مکانیکی

وارد شدن ضربه ها و فشارهای مکانیکی که باعث آسیب دیدگی و صدمه به قسمت های مختلف ستون مهره ها می گردد. از جمله علل بروز کمر درد شناخته شده است. که این امر در بین افرادی که مشاغل پرتنش و سنگین داشته و یا ورزشکارانی که در سطوح قهرمانی ورزش های پربرخورد قرار دارند شایع تر است.

چنانچه به طریقی بخش های مختلف ستون مهره ها آسیب ببیند دردهایی درناحیه کمر ایجاد می گردد که سبب بروز ناراحتی در این ناحیه می شوند. به طور مثال هر گونه شکستگی و ساییدگی در مهره ها و زایده ها ممکن است بر اثر وارد شدن ضربه های ناگهانی و یا فشارهای مکرر بر روی این مهره ها به وجود آید.

در اکثر مواقع در تصادف ها و حوادث شکستگی در ناحیه زایده خاری و تنه مهره مشاهده می شود و این شکستگی ها غالباً همراه با درد شدید در این ناحیه بوده که معمولاً به علت عبور اعصاب نخاعی می باشد. (تصویر شماره 25)

وضعیت های نامناسب در انجام کارهای روزانه

وضعیتهای نامناسب و نحوه قرار گیری بدن به صورت غلط در انجام کارهای روزمره و تکرار این عادات یکی از مهم ترین علل کمردرد محسوب می گردد. روش های غلط نشستن، خوابیدن، ایستادن، راه رفتن، بلند کردن اجسام و غیره از جمله عللی است که به طور شایع در میان افراد ایجاد کمردرد می کند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

وارد شدن صدمه بر دیسک های بین مهره ای

امروزه پزشکان و متخصصین ارتوپد معتقدند دیسک در 4 مرحله ایجاد درد و ناراحتی می کند که آن ها را در اصطلاح مراحل 1، 2، 3 و 4 می نامند. در مراحل 1 و 2 دیسک پاره نشده بلکه برآمده و بیرون می زند. لیکن در مراحل 3 و 4 لایه پوششی اطراف دیسک پاره شده و ژله از آن خارج می شود.

سپس درمجاورت با مواد دیگر و خارج شدن از غشای خود سفت و سخت شده و بر نخاع و اعصاب نخاعی فشار وارد می کنند. البته موضوع کمردرد برای بیماران آسیب دیده از ناحیه این دیسک ها بسیار حساس و وسیع می باشد که باید با دانش کافی، احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص مورد بررسی قرار گیرد. (تصویر شماره 26) با توجه به s شکل بودن مهره های کمر، بیشتر فشار وزن که توسط انحناها تقسیم شده، به بخش مهره های کمری وارد می شود و اکثرا دیسک های بین مهره ای، در این ناحیه آسیب می بینند. دکتر پل سی ویلیامز در این باره می گوید:

بیشتر افراد در سنین کودکی دچار پارگی دیسک می شوند که یک پیش آمد شایع است و درد خفیف ایجاد می کند و این درد ممکن است در سنین پنج و شش سالگی موجب آزردگی کودک شوند که به آن ها دردهای رشد گفته می شود.

بایستی به این نکته توجه نمود که پارگی دیسک دو پیامد را در پی خواهد داشت. نخست این که پارگی دیسک باعث کم شدن فاصله مهره ها و بر هم خورد تعادل سطوح اتکا می گردد که این عامل به نوبه خود باعث می شود مهره ها بیش از حد معمول به هم نزدیک تر شده، سایش پیداکرده و روی هم فشار وارد نمایند، و دیگر این که پارگی دیسک، هماهنگی مهره ها را مختل ساخته و باعث در رفتگی مهره ها و جابجا شدن زواید مفصلی می گردد، که این امر به نوبه خود موجب تنگ شدن سوراخ های عبوری اعصاب می شود که در نتیجه سبب وارد آمدن فشار مداوم بر اعصاب می گردد.

حال چنانچه این درد مداوم نبوده و به هنگام خم شدن ستون فقرات درد شدیدی در ناحیه کمر شروع شده و به سمت پا کشیده گردد، به آن عارضه سیاتیک می گویند، همچنین به هنگام پارگی دیسک، احساس می گردد که فشار وارد به سمت عقب میباشد که در این حالت خارهای شوکی که حالت افقی داشته اندکی به یکدیگر نزدیک شده، تماس می یابند. لذا بر هم فشار وارد ساخته که این عمل به نوبه خود سبب بروز درد می شود. (تصویر شماره 27)

هر چند دیسک های بین مهره ای دارای یک لایه محافظ می باشند، لیکن در مقابل فشارهای ناگهانی و مضاعف دچار پارگی و یا برآمدگی می گردند و همان گونه که پیش از این نیز متذکر شدیم، این فشار بر طناب نخاعی و اعصاب نیز فشار وارد کرده و ایجاد درد می نماید. با وجود این که دیسک بین مهره ای مانند یک کمک فنر، ضربه گیری کرده و مانند یک بلبرینگ سبب تسهیل حرکت میگردد، لیکن به همین اندازه نیز آسب پذیر و حساس است، بررسی مراجعین به پزشکان ارتوپد نشان می دهد اکثر کسانی که به پزشک مراجعه کرده و درد کمر  آن ها را می آزاد دچار آسیب دیدگی دیسک می باشند، چرا که مانند دیگر دردهای کمر به خودی خود از بین نمی رود، این درد نسبت شدید بوده و سبب ایجاد اختلالات حرکتی بسیاری می گردد. در این میان مهره های چهارم و پنجم ناحیه کمر نسبت به سایر مهره های ستون فقرات بیشتر در معرض بروز چنین آسیب دیدگی می باشند، همچنین بروز آسیب دیدگی در ناحیه اتصال مهره پنجم کمری با خاجی نیز به علت وجود شیب در ساختار استخوان از یک سو و از سویی دیگر فشارهای وارده بر این نقطه، بیشتر مشاهده می گردد.

ورزشکاران به دلیل کوشش به منظور ارائه قدرتمند حرکات، بیشتر دچار عارضه دیسک می گردند که از آن جمله علل آن می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1- ضربه و حادثه ای که به طور ناگهانی پس از انجام یک فعالیت غلط و نامتناسب و حتی شاید حرکات صحیح که شدت عمل داشته باشند، اتفاق می افتد.

2- چنانچه ورزشکار بدون آمادگی و گرم کردن حرکات شدیدی راانجام دهد در ناحیه کمر خود درد شدیدی احساس می کند، که این درد در ناحیه باسن و پاها منتشر شده و آن قدر شدت می یابد که حتی سرفه یا عطسه آن را تشدید می کند. (تصویر شماره 28)

3- اگر ضایعه و یا عارضه ای در ناحیه کمر و یا باسن ایجاد و سپس بر طرف شده و آثار آن از بین نرفته باشد، بر اثر حادثه ای دیگر مجدداً کمر درد بروز کرده و درد آن ناحیه نیز نشانه ضایعه دیسک می باشد.

4- گاهی اوقات افراد، درد در ناحیه پاها و باسن را از درد کمر جدا دانسته و خود راساً به برطرف کردن آن می پردازند، در صورتی که در بیشتر موارد این نوع دردها ناشی از دیسک بین مهره ای بوده و فقط درد آن به سمت پاها کشیده می شود، این عارضه معمولاً مربوط به دیسک بین مهره ای، مهره های 4 و 5 کمری و یا مهره 5 کمری و اولین استخوان خاجی می باشد. (تصویر شماره 29)

کوفتگی کمر

کوفتگی عموماً عضلات را در برمی گیرد، با این وجود ممکن است گاهی اوقات استخوان نیز دچار صدمه شود، این صدمه چندان شدید نبوده و ورزشکار یا فرد را از جلسات تمرین یا کار روزمره بازنخواهد داشت، با این وجود، درد و حساسیت موضعی کماکان وجود خواهد داشت. علت کوفتگی کمر، وارد شدن ضربه به ناحیه مذکور است و با استفاده از بالشتک محافظ از وقوع کوفتگی کمر می توان پیشگیری نمود.

رگ به رگ شدن کمر

رگ به رگ شدن کمر، عضلات و رباط ها را در بر می گیرد. از جمله علایم آن می توان به احساس درد به هنگام حرکت، فقدان حرکت، حساسیت موضعی و تورم اشاره نمود. رگ به رگ شدن هنگامی رخ می دهد که کمر دچار پیچش شدید شود به گونه ای که حرکت آن از دامنه طبیعی فراتر رود.

در این گونه موارد می توان با تقویت عضلات کمر از رگ به رگ شدن کمر پیشگیری نمود.

اختلالات و بیماری های زنان

از جمله علل عمده بروز کمردرد در میان زنان، اختلالات و بیماری های زنان و نیز زایمان می باشد. با توجه به این که دستگاه تناسلی زنان در حفره لگنی قرار دارد، همواره این سوال پیش می آید که چرا بیماری های زنان موجب بروز درد درناحیه کمر می شود.

براساس برخی از مطالعات و تحقیقات مشخص گردیده که دستگاه تناسلی زنان به وسیله فیبرهای حسی خودکار عصب دهی می شوند که شاخه های عصبی آن، منشعب از شاخه خلفی نخاع است. بنابراین هرگاه فشار، کشش و یا عارضه بیماری بر بافت های آن وارد آید، نتیجه و اثر آن در بافت ها و اعصاب نخاعی خود را نشان داده و یا بالعکس در برخی مواقع شخص در ناحیه زیر شکم و لگن خاصره احساس درد و ناراحتی می کند. لیکن پس از معاینه هیچ گونه ضایعه ای مشاهده نمی گردد و در ادامه مشخص می شود که علت ناراحتی در ناحیه کمر بوده و فقط اثر آن در لگن بروز کرده است.

به طور کلی می توان علل کمردرد در زنان را به شرح زیر بیان کرد:

1- دوران قاعدگی

2-  ایجاد اشکال در رحم (جابجایی یا افتادگی رحم)

3- سرطان های دستگاه تناسلی

4- یائسگی، کاهش یا عدم ترشخ هورمون های جنسی

5- پوکی استخوان و ناتوانی در استخوان ها

6- بارداری و زایمان

از جمله عواملی که در کمردرد بانوان عنوان شد بارداری است. بررسی این موضوع نشان می دهد که با رعایت اصول ابتدایی و ساده و انجام حرکات کمکی می توان از بروز این عارضه در بانوان جلوگیری نمود.

هنگام بارداری بدین علت که یک وزن اضافه در جلو بدن احساس می شود، مرکز ثقل بدن به سمت جلومتمایل خواهد شد. این امر سبب می گردد ک فرد حالتی برخلاف آن، یعنی، تمایل به سمت عقب خود و ستون مهره ها اعمال کند.

مهم ترین عامل کمردرد افزایش انحنای کمری است که در حقیقت همان تمایل ستون فقرات از قسمت کمری به سمت عقب می باشد و نظر به این که شیب مهره ها، تغییر کرده و وزن نیز به گونه ای نامتعادل افزایش یافته، لذا فشار بیشتر و مخرب تر خواهد شد. هم زمان با بزرگتر شدن جنین، شکم به سمت جلو متمایل و سنگین شده و لگن را به سمت جلو هدایت می کند، عضلات شکم کشیده و شل می شود و با کشیده شدن لگن به سمت جلو، عضلات پشت که به لگن و ستون مهره ها متصل می باشند، فشار را تحمل نکرده لذا کوتاه می شوند. تمامی این عوامل به افزایش انحنای کمری کمک کرده و کمردرد را تشدید می کند.

حرکات درمانی به منظور پیشگیری از بروز کمردرد در دوران بارداری

1- ورزشهای مجاز در دوران بارداری

حرکاتی که در ادامه نشان داده شده است به منظور نگه داشتن اندام در وضعیت مناسب طی دوران بارداری، حفظ سلامت بدنی مادر، حفظ تناسب اندام، آمادگی جسمانی برای حالت استثنایی دوران بارداری و وضعیت سخت زایمان بسیار مفید است (تصوی شماره 30)

2- تمریناتی که زایمان را آسان می کنند.

حرکات درمانی که باعث تسهیل زایمان می شود در تصویر شماره 31 نشاده داده شده است. شماره های 1 و 2 حرکات دورانی در ناحیه لکن، شماره 3 و 4 تحریکات موثر جهت کشیدگی ستون فقرات، شماره های 5 و 6 حرکات ورزشی در وضعیت یوگا، شماره 7 وضعیت صحیح ایستادن، شماره 8 وضعیت صحیح راه رفتن، شماره 9 وضعیت صحیح برخاستن، شماره 10 رسانیدن آرنج به زانو جهت انعطاف ستون فقرات را نشان میدهد. (تصویر شماره 31)

3- حرکات درمانی پس از زایمان

این دسته از حرکات ورزشی که در تصویر شماره 32 ملاحظه می کنید به منظور کمک به بازگشت رحم به حالت عادی می باشد. علاوه برآن، ستون فقرات مادر که در طی 9 ماه بارداری تحت فشار زیادی قرار گرفته بوده از طریق اجرای این حرکات وضعیت طبیعی خود را به دست می آورد.

حرکات درمانی تصویر شماره 33 نیز مانند حرکاتنشان داده شده در تصویر شماره 32 در دوران پس از زایمان به مادر به منظور دست یابی به بدنی سالم و طبیعی کمک می کند.

با تمام این اوصاف آنچه که همیشه در کمردردها مورد توجه قرار می گیرد وجود انحنای زیاد در ناحیه کمر است که هر چه بکوشیم لوردوز کمری را کاهش دهیم وضعیت مناسب تری را برای کمر و پیشگیری از کمردردها فراهم آورده ایم.

بنابراین بایستی دقت نمود که به هنگام نشستن بر صندلی یکی از پاها را بر روی دیگری بیاندازیم تا قوس ناحیه کمری را کاهش داده و فشار وارد بر مهره های کمری و خاجی و دیسک های بین آن کمتر شود که چنانچه ستون مهره ها اندکی متمایل به جلو باشد فشار وارده بر آن کاهش یافته و به تسکین درد کمک می کند. (تصویر شماره 34)

کمردردهای ناشی از مهارت های ورزشی

در برخی ورزش ها ماهیت قهرمانی و مهارتی ورزش سبب ایجاد لوردوز کمری می گردد. به طور مثال اجرای مهارت های سرویس و اسپک در والیبال که شخص باری اجرای قوی تر حرکت، گودی کمر را افزایش می دهد از آن جمله می باشد که این نیز به نوبه خود و با گذشت زمان سبب بروز کمر درد می گردد. بنابراین انجام بی رویه و بدون برنامه ریزی تمرینات ورزشی نیز می توانند عاملی برای بروز کمردرد باشد.

بررسی کمردرد در ورزشکاران رشته های مختلف ورزش های پر برخوردی نظیر فوتبال، کشتی و ژیمناستیک و ورزش هایی که دارای بلند کردن ها، کشیدن ها و هل دادن های مکرر و پر نیرو هستند در میزان بروز کمر درد سهم بیشتری دارند. هر چند ورزشکاران دارای وضعیت جسمانی خوبی هستند، لیکن این باعث نمی گردد که آنان از دایره کمر درد دور باشند.

برخوردهای شدید نظیر پریدن از روی بلندی ممکن است بر استحکام بافت های نگهدارنده فشار وارد کند. گرانهد و مورلی[1] (1988) در مطالعه کشتی گیران و وزنه برداران قدرتی بازنشسته، دریافتند که طول تداوم کمر درد درکشتی گیران نسبت به سایرین بیشتر بود، همچنین کشتی گیران بیشتر در معرض شکستگی ستون فقرات بوده اند. وزنه برداران قدرتی دارای کاهش بیشتری در ضخامت دیسک نسبت به سایرین بوده اند، هر دو گروه علایم و نشانه های کمر درد را از خود نشان داده اند. کولویکی و دیگران[2] (1991) نیروهای تراکمی و مشارکتی بر روی مهره های چهارم و پنجم یک گروه از مردان و زنان وزنه بردار را در حال اجرای بلند کردن اندازه گیری کردند، مقایسه ها بین شیوه سنتی و تکنیک سامو که در آن لگن خاصره وزنه بردار به طرف خارج چرخیده و دور می شود انجام گردید، میانگین فشار وارده در مردان وزن 125 کیلوگرم بیشتر از 192/17 نیوتن تخمین زده شده است بارهای مشارکتی در تکینک سامو 8/0 کمتر از تکنیک سنتی و معمول بوده است. به علاوه آن ها گزارش نمودند که 8/0 نقصان در درصد بالاتری از بار حداکثر فقط بعد از 10 تکرار مشخص می گردد. این سطوح و تکرارها برای ورزشکاران در یک برنامه بدن سازی غیر معمول می باشد.

صدمات ناشی از فرود به آن دسته از ورزشکاران وارد می شود که بیشتر درگیر این گونه فعالیت ها می باشند. (هال 1989)[3] باز شدن بیش از حد کمر و فشارهای ناشی از ضربه در زنان ژیمناست که حرکات عقب، جلو و واروی دستی، و جهش واروی دستی بیشترین نیروهای ضربه عمودی را تولید می کند، لیکن واروی دستی پشتی و واک اوور[4] به هایپر اکستنشن پشت (بیش از حد باز شدگی) نیاز دارد. حداکثر هایپراکستنشن تنه اکثرا نزدیک به زمانی اتفاق می افتد که نیروی ضربه به وسیله دست یا پا تحمل می شود. بدیهی است که شکستگی صفحه انتهای با خستگی و نیز میزان فشار وارده ارتباط دارد.

ژیمناست های زن در زمان مشابه در معرض خطر بیشتر هایپراکستنشن کمر هستند زیرا نقش بیشتری را در اجرای مهارت ها اجرا می کند گزارشات در خصوص مشکلات کمردرد در مردان ژیمناست بسیار اندک بوده است. ترتی و دیگران (1990)[5] از MRI برای مشخص کردن، تخریب دیسک در ژیمناست های جوان استفاده کردند. از 35 ژیمناست رقابتی جوان، یازده نفر از ناحیه کمر آسیب دیدند. تصاویر نشان دادند که فقط سه ژیمناست هیچ مدرکی دال بر انحطاط دیسکی نداشته اند، میانگین سن این رقابت کنندگان 12+12 (دامنه بین 8 تا 19 سال) بوده است. ظاهراً تخریب دیسکی در ژیمناست های جوان غیر معمول است با این وجود هنوز مشخص نیست که چرا بعضی مطالعات حاکی از آن است که تخریب دیسکی در افراد نوجوان و جوانی که در مسابقات ژیمناستیک شرکت می کنند بیشتر است. گلدراستین و دیگران (1992) نیز از MRI به عنوان مدرکی جهت شناخت عارضه های موجود در شناگران و ژیمناست ها استفاده کردند، 43 درصد حرفه ای ها و 63 درصد ژیمناست های المپیک دارای عوارض مهره ای بودند 8/15 درصد تمام شناگران به نوعی دارای عارضه بودند.

ساعات تمرین در هفته و سن افراد با این عوارض ارتباط دارد.

دو مشکل اساسی کمردرد که معمولاً همراه ورزشکاران است عبارتند از:

اسپاندیلولیسیس که یک نقص بین مفصلی در قوس عصبی مهره است، و دیگری وضعیتی است که در آن یک مهره نسبت به مهره های پایینی جلوتر است. که اصطلاحا به آن اسپاندیلولیسیس می گویند. مهره پنجم کمری معمولاً مهره ای استکه تحت تاثیر قرار می گیرد. جکسون و دیگران (1976)[6] اسپاندیلولیسیس را در 11 درصد زنان ژیمناست گزارش نمودند و در مردان ورزشکار رشته های مختلف اسپاندیلولیسیس 4/3 برابر نسبت به غیر ورزشکاران بیشتر اتفاق افتاد و البته ورزشکارانی که هنوز قوس عصبی در آن ها ایجاد نشده است از این نظر مستعدترند. به دلیل خم شدگی فضای کمر در حالت آماده باش، و نیز به دلیل عقب و جلو رفتن و در نتیجه هایپراکستنشن فضای کمری در برخی تکنیک ها چون دفاع کردن و تکل کردن، یک فشار مضاعف بر روی ساختارهای بین مهره ای بازیکنان خط مقدم فوتبال وارد می شود. مک کارول و میلروریتر (1986)[7] دریافتند که بازیکنان فوتبال به طور کلی در معرض اسپاندیلولیسیس بیشتری (2/15 درصد) نسبت به سایرین می باشند مطالعات دیگر این میزان را 50 درصد برای فوتبالیست های خط حمله و به طور کلی 21 درصد برای بازیکنان فوتبال گزارش دادند. نتایج به عمل آده از بررسی بازیکنان فوتبال در دانشگاه ها که اسپاندیلولیسیس را نشان دادند حاکی از آن است که فقط 4/2 درصد از آن ها این حالت را در طول دوران دانشگاهی گسترش داده بودند. اکثر این بازیکنان مشکلاتشان در طول دوران زندگی گسترش یافته بود، لذا متخصصین بر اهمیت مراقبت های لازم پیش از استخوانی شدن مفاصل تأکید می نمایند در یک مطالعه که توسط هاول (1984)[8] بر روی قایقرانان زن انجام شده، هایپر فلکشن (خمیدگی بیش از حد) با LBP (درد در ناحیه پشت کمر) ارتباط داشت. 75 درصد این قایقرانان هایپر فلکشن (خمیدگی بیش از حد) ناحیه کمری و 86 درصد LBP را نشان دادند و تخمین زده شده است که 25 تا 30 درصد زنان در یک جامعه معمولی در این گروه سنی، LBP را تجربه کرده اند.

حرکت کششی ناشی از یک اکستنشن (باز شدگی) قوی در حالی که تنه در حالت هایپر فلکشن می باشد، همان گونه که یک قایقران تجربه می کند، می تواند فشار دیسک بین مهره ای شدید ایجاد نماید. به علاوه کاهش زاویه قدامی ممکن است منجر به بیرون زدگی خلفی دیسک نیز گردد که نتیجتاً سبب بروز فشار بر روی اعصاب گردیده و متعاقباً LBP را ایجاد نماید. به ویژه در مورد قایقرانان بایستی توجه خاصی در مورد قدرت عضله و انعطاف پذیری لیگامنت ها انجام گیرد، زیرا در قایقرانی پارو نیروهای مقاوم و بازدارنده به اندام ها وارد می کند که در نتیجه میزان انعطاف پذیری سمت راست و چپ متفاوت خواهد بود.

هولدون و جکسون (1985)[9] افزایش شکستگی در دنده های پایینی زنان قایقران را گزارش کردند. زیرا این بخش ها به دور کردن و نزدیک کردن کمربند شانه ای وابسته است. هر چند که عضله دندانه ای تحتانی خلفی به چهار دنده آخری و زایده خاری مهره دوم و سوم کمری چسبیده است، لیکن به عمل بازدم نیز کمک می کند.

قابل تصور است که عدم تعادل عضلات راست و چپ دنده های خلفی – تحتانی می تواند مهره های چسبیده شده به یک طرف یا طرف دیگر را نیز بکشد.

درمان های رایج به هنگام بروز کمردرد

در گذشته گمان بیشتر پزشکان بر این بود که هنگام کمردرد بهترنی راه درمان، استراحت و ثابت نگاه داشتن ستون مهره ها و لگن است، لیکن امروزه تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد که اثر حرکات درمانی و تمرینات و یا در واقع حرکت، بسیار بیشتر از حالت سکون است، لذا بر این اساس شیوه های درمانی به هنگام بروز کمردرد را به صورت اختصار بیان می کنیم.

1- حرکت درمانی

حرکت درمانی و انجام فعالیت های صحیح، مناسب و تقویت کننده مهم ترین و کارآمدترین راه درمان محسوب می شود. به طور مثال طی تحقیقات انجام شده بر روی سه گروه از بیماران مبتلا به کمردرد نتایج زیر به دست آمده است.

در بین این سه گروه، برای گروه اول، استراحت و سکون تجویز شده بود. گروه دوم کارهای روزمره خود را انجام می دادند. گروه سوم ضمن انجام محتاطانه کارهای روزمره از تمرینات حرکتی و حرکات درمانی نیز استفاده می کردند که پس از پایان دوره مشخص گردید که بهبودی افراد گروه سوم بیشتر و سریع تر بوده، بنابراین نخستین راه درمان کمردرد را حرکت درمانی معرفی می کنیم.

2- درمان های مکانیکی

دومین راه کاری که برای درمان کمر درد توصیه می شود استفاده از روش های مکانیکی است. روش های مکانیکی عبارتند از: گرما درمانی، سرما درمانی، هیدروتراپی، ماساژ و فیزیوتراپی که خود شامل: حرارت درمانی، الکتریسیته درمانی، مانیپولاسیون (جا انداختن)، لیزر درمانی و ارتوپدی فنی است.

همچنین استفاده از یوگا و روش های سنتی درمانی مانند طب سوزنی، حجامت، بادکش (خلأ درمانی) و ... نیز مفید می باشد. هر چند که موارد فوق الذکر اخیراً از جمله درمان های مکانیکی محسوب نمیگردد.

هر یک از شیوه ها به نوبه خود شرح قابل توجهی دارند. به عنوان مثال در بیشتر افراد دیده شده که استفاده از کیسه های حرارتی و گرم کردن ناحیه آسیب دیده به دلیل باز شدن و انبساط عروق خونی بسیار رایج است و همچنین ماساژ که از قدیم مورد توجه بوده و امروزه یکی از متداول ترین شیوه ها در این خصوص محسوب می گردد.

ماساژ با تحریک مفید بافت ها آن ها را وادار به خون گیری کرده و جریان خون را در موضع افزایش می دهد که این افزایش جریان خون به نوبه خود موجب رسیدن اکسیژن و مواد غذایی دیگر به بافت ها می شود که مشخص گردیده، در نهایت باعث کاهش درد می شود، دیگر این که در طب سنتی، با در نظر گرفتن مزاج های موجود در افراد عقیده بر این است که باید قسمتی از خون که دارای عوامل بیماری زا و مضر می باشد از عروق خارج شود. این امر، سلول های خون ساز را به فعالیت بیشتر تحریک کرده و راه کاری برای درمان محسوب می گردد.

3- درمان های دارویی

در کمردرد های موضعی معمولاً به استثناء استفاده از داروهای مسکن و کورتن که آرام سازی موقت دارند کمتر از داروهای دیگر استفاد می شود. در واقع این یک تسکین دهنده موقت محسوب شده و دارای اثر درمانی و عامل بهبود نخواهد بود. همان طور که می دانید اخیر سعی بر حذف داروها از سیستم درمانی است. چرا که همه داروها به ویژه مسکن ها و کورتن ها (به دلیل عوارضی که بر کبد، معده و سیستم دفع ادرار دارند) دارای اثرات جانبی بسیاری هستند که علاوه بر این که درمان مطلوبی محسوب نمی شوند سبب بروز عوارض دیگری نیز می گردد. افرادی که به طور مداوم از داروهای کورتن استفاده می کنند کبد و کلیه های آنان دچار اختلال شده که این امر سبب ایجاد تورم و سستی در بافت های مختلف بدن می گردد.

یکی دیگر از عوارض مصرف کورتن پوکی استخوان است که خود از مؤثرترین علل دردها و بیماری ها محسوب می شود. به هر حال با وجود این عوارض، درمان دارویی بین مردم بسیار رایج است و همواره به عنوان یکی از شیوه های درمانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

4- درمان جراحی

در دردهای کمر، پس از گذراندن مراحل مختلف درمانی چنانچه عارضه قابل بر طرف شدن نباشد از عمل جراحی استفاده می شود. البته در بسیاری از بیمارستان ها و مراکز درمانی، پیش از انجام درمان های دیگر و مشاهده اثرات آن از اعمال جراحی استفاده می کنند.

بسیاری از مبتلایان به دردهای ستون فقرات چنین تصور می کنند که عمل جراحی اقدامی معجزه آسا برای دردهای بی درمان است.

این باور پایه و اساس علمی ندارد و از همه مهم تر این که عمل جراحی صرفاً می تواند به تعداد بسیار کمی از مبتلایان به دردهای کمر کمک کند و نیز در همان تعداد اندک هم که از عمل جراحی سود می برند. این باور غیر واقع بینانه را القاء می کند که تأثیر درمان جراحی کامل و برای همه عمر است.

البته در کمردردهای مختلف، میزان آسیب دیدگی و چگونگی عارضه در ارایه روش های درمانی بسیار مهم و قابل توجه است. اما اغلب از عمل جراحی به منظور درمان پارگی دیسک و جابه جایی آن استفاده می کند. عمل جراحی ضامن سلامت و بهبود صد درصد عارضه نبوده و تغییراتی که در اثر عمل جراحی روی ستون مهره ها به وجود می آیند ممکن است سبب بروز مشکلات جدیدی شود و پس از انجام آن نیز ممکن است بروز هر گونه عاملی، موجب تکرار آسیب شده و درد کمر را به همراه داشته باشد.

البته در برخی عارضه ها مانند تنگی کانال های نخاعی، آبسه ها و تومورهای اطراف ستون مهره ها عمل جراحی لازم و غیر قابل انکار است، لیکن پس از عمل جراحی در هر مورد نیاز به انجام حرکات باز توانی و حرکت درمانی است تا عضو از فعالیت باز نایستد. (تصویر شماره 35)

تصویر شماره 35 حالتی را که جراح هنگام عمل جراحی دیسک در سطح 5 L – 4 L با آن مواجه است نشان می دهد. درون کانال نخاعی با برداشتن قطعه کوچکی از آن، سقف قسمت مربوطه نمایان شده و تنها ممکن است یک ریشه در قسمت بیرون زده دیسک را مشاهده نمود.

حرکات درمانی ویژه کمردرد

امروزه یک مربی موفق، علاوه بر دانستن مهارت های تکنیکی و تاکتیکی ورزش مورد نظر، نظیر توانایی آموزش فنون و تاکتیک ها، ایجاد انگیزه در ورزشکاران و موارد دیگر، نقش بسیار مهمی نیز دارد که اغلب فراموش می شود. این نقش، واکنش اولیه در قبال صدمات است.

البته ورزشکاران نیز باید با دانش مربوط به صدمات و انجام کمک های اولیه، متناسب با نوع صدمه نیز آشنایی کاملی داشته باشد. در بین آسیب های متنوعی که ممکن است در ورزش و حتی هنگام کار و انجام فعالیت روزانه برای افراد اتفاق افتد می توان به کمردرد اشاره داشت.

در میان واژه هایی که در ورزش برای کمردرد مورد استفاده قرار می گیرند، می توان از سیاتیک، اسپرین خاجی – کمری و اسپرین خاجی – تهیگاهی نام برد. هر چه ورزشکار مسن تر باشد، بیشتر گرفتار صدمات پایین کمر می شود. علت صدمه پذیر بودن پایین ستون مهره ها شرایط خاص آناتومیکی آن است، از یک طرف، بالا تنه و ستون فقرات به طرف پایین و بر روی استخوان خاجی فشار می آورند و از طرف دیگر، پاها و لگن خاصره به طرف بالا فشار وارد می آورند. بنابراین در حالی که بالا تنه در یک جهت می پیچد، در همان حال عضلات همسترینگ و لگن خاصره در جهت مخالف به طرف پایین کشیده می شود.

در نهایت این دو فشار مخالف، یک فشار غیر طبیعی ایجاد می کند که چنین فشاری به بافت های غیر قابل ارتجاع و نیز بافت هایی که در ساختمان آن ها تغییر ایجاد شده و یا به عضلات ضعیف پایین کمر منتقل شده، که در نهایت ایجاد صدمه خواهد کرد.

حرکات درمانی مهم ترین عامل به منظور جلوگیری از کمردرد و درمان آن است. پزشک باید شیوه صحیح تمرین، مدت آن، هدف از به کارگیری تمرین و نیز تمرین مناسب را، کاملاً شرح دهد. به طور معمول، کمردرد فقط از طریق مراجعه بیمار به گروه پزشکی و فیزیوتراپ کاهش و تسکین پیدا می کند و حال این که، مشارکت کامل بیمار در کاهش و تسکین درد بسیار ضروری است.

تمرینات اولیه

تمریناتی که پزشک برای درمان و کمک به کنترل درد و حفظ حجم عضلانی توصیه می کند، باید به طور صحیح، به آرامی و بدون درد انجام گیرد. تصاویر 36 الی 39 چند شیوه تمرینی مناسب را جهت کمک به کاهش درد کمر نشان می دهد.

کج کردن لگن

به پشت دراز بکشید به صورتی که زانوهای شما خم شده باشند و کف پاهایتان کاملاً روی زمین باشد. پشتتان را به سمت پایین صاف نمایید، بدون این که روی پاهایتان فشار بیاورید. همین حالت را پنج ثانیه نگه دارید و سپس ده بار این تمرین را تکرار کنید. (تصویر شماره 36)

زانوها به طرف سینه خم شود

به پشت دراز بکشید در حالی که زانوهایتان خم شده و کف پاها و پشتتان بر روی زمین کاملاً صاف قرار دارند. یک زانو را برای مدت ده ثانیه به سمت سینه نگهدارید. سپس پاهایتان را پایین بیاورید و همین عمل را با پای دیگر تکرار کنید. این تمرین را پنج بار تکرار کنید. سپس این تمرین را با پای اول انجام دهید با این تفاوت که این پا را به مدت پنج ثانیه روی سینه نگهدارید. این عمل را با پای دیگر نیز تکرار نمایید. پس از این مراحل، هر دو زانو را روی سینه آورده و این تمرین را نیز همانند قبل تکرای نمایید (تصویر شماره 37)

در وضعیت دمر

به صورت دمر روی زمین دراز بکشید به طوری که دست ها در طرفین بدن کشیده باشند. سر را به یک سمت بچرخانید. یک متکای کوچک را زیر مفصل ران ها قرار دهید. یک تکه یخ را در حوله بپیچید و برای کاهش درد پشتتان، آن را در قسمت دارای درد بگذارید.

اجازه دهید حوله برای مدت سه تا پنج دقیقه روی محل درد بماند. (تصویر شماره 38)

به صورت دمر با استفاده از آرنج

به صورت دمر روی شکم دراز بکشید در حالی که وزن بدن، روی آرنج هایتان بوده و ساعدها و مفصل ران روی زمین به صورت صاف قرار گیرد. برای مدت 3 الی 5 دقیقه، بخش پایین کمر را به صورت شل و آسوده نگهدارید. (تصویر شماره 39)

در وضعیت دمر و فشار به بالا

در وضعیت دمر قرار گرفته و با فشار، بدن خود را به سمت بالا بکشید. به همین صورت روی شکم دراز کشیده و دست های خود را با کف اتاق و موازی با شانه هایتان قرار دهید.

سپس به آرامی بدن خود را به وسیله صاف کردن بازوها به طرف بالا فشار دهید. مفصل لگن  و ران را موازی با سطح زمین، صاف نگهدارید و این حالت را برای مدت پنج ثانیه حفظ نمایید. این تمرین را ده مرتبه تکرار کنید. (تصویر شماره 40)

تمرینات تقویت و تثبیت کننده

همراه با توسعه و افزایش توانمندی فیزیکی، هدف بعدی بهبود قدرت و کارآیی کمر است. تصاویر 41 الی 48 تمریناتی را درجهت تثبیت و حفظ قدرت پشت در یک وضعیت مناسب نشان می دهند.

بازوی کشیده

ابتدا دست ها و زانوهای خود را زیر بدن، در حالتی قرار دهید که پشت شما کاملا صاف و مستقیم باشد و دست ها و زانوها با تنه، زاویه قائمه (90 درجه) تشکیل دهند. یکی از دست ها را به صورت کشیده و موازی با پشتتان به طور مستقیم بالا بیاورید و سعی کنید که بدنتان نچرخد.

بازویتان را موازی با سطح زمین برای مدت پنج ثانیه، نگهدارید. دست را پایین آورده و به حالت اول برگردانید و ده مرتبه این تمرین را تکرار کنید. همین عمل را بر بازوی دیگر نیز 10 مرتبه تکرار نمایید. (تصویر شماره 41)

پل ساختن

با پشت روی توپ بخوابید و پاهایتان را روی زمین بگذارید. لگن خاصره را بالا و پایین ببرید. قسمت تحتانی پشتتان را روی توپ و پاهایتان را روی کف زمین نگهدارید و پنج مرتبه این حرکت را تکرار نمایید. (تصویر شماره 42)

حرکت شکم

حرکت را در حالتی شروع کنید که کمر خود را روی توپ گذاشته و پاهایتان را روی زمین قرار داده اید. لگن خاصره را محکم نگه داشته و پشت را مستقیم نگه دارید. لبه شانه هایتان را از روی توپ بلند کرده و آرام آرام به حالت اولیه برگردید و این تمرین را پنج مرتبه تکرار نمایید. (تصویر شماره 43)

باز کردن پشت

حرکت را در حالتی شروع کنید که زانوها روی زمین قرار دارند و قسمت تحتانی را روی توپ نگه دارید. دقت نمایید در این حرکت نباید پشت خود را بیش از حد باز کنید. به آهستگی به حالت اولیه برگردید و پنج مرتبه آن را تکرار نمایید. (تصویر شماره 44)

زانوی کشیده

ابتدا دست ها و زانوها را زیر بدن با حالتی قرار دهید که پشتتان کاملاً صاف و مستقیم باشد. یکی از پاها را پشت سرتان دراز کنید و در حین اجرای این تمرین، سعی کنید بدنتان نچرخد. پایتان را موازی با سطح زمین برای مدت پنج ثانیه نگهدارید. سپس پایتان را پایین آورده و به حالت اولیه بازگردانید. این تمرین را ده مرتبه تکرار نمایید. همین تمرین را برای پای دیگرتان نیز ده مرتبه تکرار کنید. (تصویر شماره 45)

حالت چهار دست و پا

در حالت چهار دست و پا قرار گیرید، در حالی که پشتتان کاملاً صاف باشد. یکی از بازوهایتان را مستقیم بالا بیاورید، پای مقابل همان بازو را نیز به صورت مستقیم و موازی با زمین و در راستانی دستتان به عقب دراز کنید و بکوشید که بدنتان هیچ چرخشی به طرفین نداشته باشد.

همین حالت را برای مدت پنج ثانیه حفظ نمایید. سپس به حالت اولیه برگردید و این تمرین را 10 مرتبه تکرار نمایید. پس از طی این مراحل، همین تمرین را باری بازو و پای دیگرتان به همان شیوه تکرار کنید. (تصویر شماره 46)

حرکت پل ساختن

به پشت دراز بکشید و زانوها را به صورت خمیده نگه دارید. در حالی که کف پاهایتان کاملاً صاف است. مطابق شکل، کمر را بالا ببرید به گونه ای که پشتتان به صورت مایل و مستقیم قرار گیرد این وضعیت را برای مدت پنج ثانیه حفظ کرده، سپس به بدن استراحت بدهید، این تمرین را 10 مرتبه تکرار نمایید. (تصویر شماره 47)

دراز و نشست جزیی

به پشت دراز بکشید و زانوها را به صورت خمیده نگه دارید. کف پاها کاملاً بر روی زمین قرار گیرند. به آرامی سر خود را بالا بیاورید و این عمل را در حالی انجام دهید که شانه هایتان با زمین تماس دارد. برای مدت کوتاهی، بین 1 تا 2 ثانیه سر را بالا نگه دارید.

سپس بدن را شل کرده و در حال استراحت قرار گیرد. این تمرین را 10 الی 20 مرتبه تکرار نمایید. (تصویر شماره 48)

کشش عضلات همسترینگ و لگن

سخت شدن عضلات ران و همسترینگ اغلب در بروز درد پایین کمر دخالت دارد. تصاویر 49 الی 53 تمرینات کشش این عضلات و بخش های ضروری برای برگشت به حالت اولیه را نشان می دهند و احتمالاً از درد تازه کمر پیشگیری می نمایند.

کشش عضلات همسترینگ

الف- به پشت دراز کشیده و زانوها را به صورت خمیده نگه دارید. طناب یا کمر بندی را دور یکی از پاهایتان پیچیده و پا را به آرامی بالا بکشید. پایتان را دراز کنید تا در ناحیه عضلات همسترینگ احساس کشش نمایید. این حالت را برای مدت 30 ثانیه حفظ کرده و سپس پا را آزاد کرده و استراحت نمایید. همین تمرین را با پای دیگر نیز تکرار نمایید. (تصویر شماره 49)

ب – به طور مستقیم به پشت دراز کشیده و زانوی راست خود را بالای توپ خم کنید سپس پشت زانوی چپ را گرفته و آن را به آهستگی تا زمانی که احساس کشش می کنید باز نمایید. این وضعیت را به مدت 10 الی 15 ثانیه نگه داشته و آن را پنج مرتبه تکرار کنید. (تصویر شماره 50)

کشش عضلات تا کننده لگن

الف – بر روی توپ با پای کشیده بنشینید. پشتتان را باز کرده و به طرف جلو خم گردید. پشتتان را راست نگه دارید و به لگن خاصره فشار وارد نمایید. سپس به حالت اولیه بازگشته و پنج مرتبه آن را تکرار کنید. (تصویر شماره 51)

ب – بر روی پا زانو بزنید. این عمل را در حالی انجام دهید که پای چپ جلوی بدن شما قرار بگیرد. به آرامی وزن خود را به جلو انتقال دهید. پشتتان را صاف و راست نگه دارید، عضلات جلو سینه را بلند کنید و عضلات ناحیه کپل (ناحیه خلفی لگن) را به سمت زمین فشار دهید. این حالت را برای مدت 30 ثانیه حفظ کرده و سپس عضلات را شل نمایید. پس از یک استراحت کوتاه بدن را به حالت اولیه بازگردانید. سپس سعی نمایید همین تمرین را با پای دیگر نیز تکرار کنید. (تصویر شماره 52)

تمرینات تعادلی

کشیدن دست و پا

روی توپ نشسته و پشتتان را در حالت طبیعی نگه دارید. دستتان را به صورت مستقیم بالا برده و زانوی خود را حرکت دهید، هم زمان پشت و کف پاهایتان را به صورت مستقیم نگه دارید، سپس به حالت اولیه برگردانید آن را با دست و پای دیگر انجام دهید. پنج مرتبه این حرکت را تکرار کنید. (تصویر شماره 53)

پل ساختن با دست ها و پاها

با پشت روی توپ دراز کشیده و پاهایتان را روی کف زمین قرار دهید، کپل ها و پشتتان را در حالت طبیعی نگه دارید. دستتان را در بالا به صورت مستقیم نگه داشته و زانوی خود را حرکت دهید. سپس به حالت اولیه بازگشته و این تمرین را با دست و پای دیگر انجام دهید، پنج مرتبه این تمرین را تکرار نمایید. (تصویر شماره 54)

حالت دمر با دست ها و پاهای کشیده

بر روی سینه، روی توپ دراز کشیده و دست ها را روی کف زمین قرار دهید. پشتتان را در حالت طبیعی نگه داشته و به آرامی دست راست و پای چپ را بلند کنید. سپس به حالت اولیه بازگشته و این حرکت را با دست و پای دیگر تکرار نمایید. این حرکت را پنج مرتبه انجام دهید. (تصویر شماره 55)

تعادل روی یک پا

روی یک پا به حالت تعادل بایستید. پشت و کف پاهایتان را به حالت طبیعی نگه دارید. سپس این تمرین را با پای دیگر تکرار کنید (بهتر است چشمان خود را ببندید و یا از تمرینات مقاومتی استفاده کنید) و هر مرتبه 30 ثانیه این وضعیت را حفظ نموده و ده مرتبه آن را تکرار نمایید. (تصویر شماره 56)

حرکت تمرینی مضر برای بیماران مبتلا به کمردرد

به طورکلی حرکاتی که موجب افزایش قوس کمر می شوند. برای بیماران مبتلا به کمردرد مضر و بالعکس حرکاتی که سبب کاهش قوس کمری می شوند مفید می باشد. از جمله حرکات تمرینی مضر برای بیماران مبتلا به کمر درد عبارتند از:

1- خم شدن به عقب در حالت ایستاده (تصویر شماره 57)

2- قوس دار کردن کمر در حالت خوابیده به روی شکم (تصویر شماره 58)

3- خم کردن کمر و رساند انگشتان دست ها به زمین در حالی که زانوها کشیده هستند. (تصویر شماره 59)

4- بلند کردن هر دو پا در حالت خوابیده به پشت و مستقیم بودن زانوها (تصویر شماره 60)

5- بلند کردن بارهای سنگین در بالای خط کمری در شرایط غیر عادی.

6- جلو دادن سینه در حین راه رفتن

7- شیرجه رفتن به داخل آب، به طور غیر طبیعی

ورزش های مفید برای بیماران مبتلا به کمردرد

1- اسکی

2- دوچرخه سواری

3- شنا: (به خصوص شنای کرال که بهترین نوع شنا برای بیماران مبتلا به کمردرد است)

ذکر این نکته ضروری است که ورزش های فوق الذکر صرفاً پس از تأیید پزشک متخصص قابل اجرا می باشد.

تأثیر طب ورزشی بر کمردرد

کمردرد عارضه ای است که اکثریت افراد به طور مکرر از آن رنج می برند. تحقیقات نشان می دهد که تجویز استراحت در رختخواب (استراحت مطلق) بر خلاف باور گذشته عامل موثرتری در درمان کمر درد نیست و نتایج به دست آمده مبنی بر این است که تمرینات پایه و ابتدایی و حرکت درمانی در معالجه کمر دردهای مزمن و حاد بسیار موثر خواهد بود.

بخش توان بخشی طب ورزشی بر پایه تمرینات تقویتی است که اجرای اصولی آن می تواند عامل موثری در درمان کمردرد در عموم افراد باشد بیشترین آمار مراجعه به پزشک پس از سرماخوردگی به کمردردLBP اختصاص دارد و از جمله عوارض معمول آن، محدودیت حرکتی در سنین کمتر از 45 سال است. چنین بر آورد شده است که حدود 75 تا 80 درصد افراد، اغلب دچار کمردرد می شوند، با این که کمردرد مشکل بسیار شایعی است ولی علت و میزان ناراحتی های گوناگون آن در اشخاص و مدت زمان معین آن را نمی توان به درستی تشخیص داد و در نتیجه درمان هایی که نیز پیشنهاد می شود متنوع بوده و بیماران و پزشکان هیچ کدام در مراقبت و درمان کمردرد نتیجه مطلوبی کسب نخواهند کرد.

بیش از 15 سال پیش، مدارکی دال بر تاریخچه طبیعی کمردرد که درمان های موثر آن را نیز نشان می داد به دست آمد. کمر درد اغلب با محدودیت حرکتی مشاهده می گردد که پس از یک حادثه کوتاه مدت بدون یک ناتوانی بلند مدت نمایان می شود به علاوه تحقیقات نشان می دهد که 90 تا 80 درصد از بیماران مبتلا به کمردرد حاد بدون توجه به نوع درمان های کمکی بهبود یافته و به حالت عادی بازگشته اند. هر چند بیماران مبتلا به کمردرد برای بهبود و بازگشت به حالت اولیه تشویق می شوند لیکن این اطلاعات ممکن است آن ها را گمراه کند چرا که بازتاب آن می تواند بازگشت به فعالیت های روزمره بوده و درمان های دارویی را قطع کند. سنجش نتایج درد به منظور تعریف بهبود کمردرد همواره مورد استفاده قرار گرفته است.

شواهد حاکی از آن است که در کمتر از 50 درصد بیماران مبتلا به کمردرد حاد، نشانه درد پس از یکماه از بین می رود لیکن بیش از 40 درصد آن ها بعد از سه ماه کماکان احساس ناراحتی می کنند یک سال پس از آسیب دیدگی، بیش از 60 درصد بیماران از درد رهایی خواهند یافت. در 15 درصد تا 20 درصد بیماران کمبود فعالیت منجر به محدودیت حرکتی می شود و در 29 درصد دیگر بهبود کمی حاصل می شود. پس از گذشت 10 سال از اولین آسیب دیدگی بیش از 80 درصد از بیماران دچار تکرار عارضه شده بودند و نتایج آن نشان می دهد که در 85 درصد موارد در طول حیات یک فرد این روند وجود خواهد داشت.

درمجموع نگاهی به دوره بهبود بیماران مبتلا به کمردرد حاد حاکی از این نکته است که اکثر بیماران پس از 3 ماه به کار خود باز می گردند لیکن در شمار زیادی از افراد، دردهای متناوب و مکرر کماکان ادامه می یابد. بنابراین در تمرینات کلینیکی، تعریف قدیمی و سنتی، حاد و مزمن بودن برای شرح کافی کمردرد مردود می باشد.

مشخص است که کمردرد های حاد آن قدر ساده نیست که با گذشت زمان بهبود یابد اما اغلب به صورت یک مشکل تکراری خود نمایی می کند همانند آسم که تشدید متناوب آن از جمله علایم این بیماری به شمار می رود.

تمرینات مراقبتی صحیح که برای کمردرد ارایه می گردد بایستی حوادث طبیعی و شیوه های درمانی که از عوارض آتی آن جلوگیری می کند را مشخص سازند.

علی رغم دلایل علمی اندک استراحت در رختخواب برای درمان اصلی کمردرد مورد توجه بوده و درد عصب سیاتیک تا چندی پس از قرن 19 کماکان جدید به شمار می رفت. هر چند بعضی محققان در طول این دوره چنین پاسخ دادند که استراحت در رختخواب باید مورد توجه و استفاده قرار گیرد لیکن این نظریه صرفا مربوط به سال 1980 که سوالاتی به طور زنجیره ای در مورد کمردرد و درمان های آن مطرح می گردید نبوده و در حقیقت این فرض که استراحت ضروری است، همچنان متداول بود و مطالعات اولیه در خصوص استراحت نیز موید این مطالب است.

نخستین و شاید بزرگترین نظریه ای که از دیو و همکارانش[10] در سال 1986 ارائه شد موضوع بررسی اثرات استراحت در رختخواب برای مبتلایان به کمردرد بوده که 7 روز استراحت را به 2 روز استراحت مقایسه کرده و اختلافی در شرایط عملکردی و علائم آن بین دو گروه نیافتند.

مطالعات سایر محققین نیز نشان داد که استراحت طولانی در درمان کمردرد موثر نبوده و بهبودی را به تاخیر می اندازد. درد عصب سیاتیک بر اثر بر هم فشردگی ریشه عصب ایجاد شده که هرگز با استراحت در رختخواب بهبود نخواهد یافت. نتایج زیان آور ناشی از استراحت در رختخواب برای مدت طولانی شامل: کاهش پروتیین عضله و کلسیم استخوان، آتروفی شدن عضلات کمر و اثرات روانی ناامید کننده می باشد.

نتایج چندین تحقیق حاکی از آن است که برگشت به موقع به فعالیت های روزانه و برنامه تمرینی فزاینده در درمان کمردرد بسیار موثر است که یکی از بهترین مطالعات کنترل شده در این خصوص توسط هالمیوارا و همکارانش[11] در سال 1995 صورت گرفت. محققین به طور تصادفی بیماران دارای کمردرد حاد را به یکی از سه گروه:

1- استراحت در رختخواب برای 2 روز

2- اجرای تمرینات حرکتی در ناحیه پشت

3- دنبال کردن حرکات عادی

تقسیم نمودند نتایج نشان داد اشخاصی که فعالیت عادی و معمول را انجام دادند به طور کاملاً رضایت بخش، کاهش درد، کاهش غیبت روزانه از کار و کاهش ناتوانی نسبت به دو گروه دیگر را کسب نمودند و گروهی که در رختخواب استراحت کردند دوره بهبودی طولانی مدت را تجربه نمودند.

به کار گیری روش های طب ورزشی

هنگامی که فردی دچار کمردرد می شود ابتدا باید به او توصیه شود که از استراحت در رختخواب اجتناب کند و به فعالیت های روزمره خود که شامل کار نیز می باشد باز گردد.

برخی اشخاص ممکن است در طول زندگی نیازمند محدود کردن زمان فعالیت خود باشند اما تلاش آن ها بایستی بر این اساس استوار باشد که هر چه سریع تر به محیط کار خود بازگردند.

متخصصین به بیمارانی که در دوره ناراحتی، دچار محدودیت حرکتی می گردند توصیه می نمایند که حالت های خود را در طول روز به طور متناوب تغییر دهند.

از بیماران بخواهید که در هر وضعیت و حالت بیش از 30 دقیقه مکث نکنند و به تناوب در حال حرکت و فعالیت بوده و از استراحت در رختخواب اجتناب نمایند.

بایستی تاکید کنیم که برخی از وضعیت ها را باید تحت هر شرایطی تغییر دهیم حتی اگر شامل راه رفتن برای دوره ای کوتاه مدت باشد بیماران همچننی باید از برنامه های تمرینی هوازی از سطوح پایین آشنا شوند. به طور نمونه راه رفتن فعالیتی آسان برای شروع حرکت در افراد بیمار است، دوچرخه سواری و شنا نیز مفید است.

بیماران باید اجرای فعالیت هایی را که از قاعده افزایش مدت تمرین در هر هفته پیروی می کنند، حداقل برای یک دوره خاص طولانی کاهش دهند.

اهداف زمانی اولیه در برخی اشخاص نیاز به مدت زمان کنتری دارد به عنوان مثال در افراد مختلف ممکن است توصیه شود که روی یک سطح صاف هر روز 5 دقیقه برای مدت یک هفته راه بروند. هفته بعد آن ها راه رفتن را به 7 دقیقه افزایش دهند و در هفته پس از آن مدت راه رفتن باید به 10 دقیقه در روز افزایش یابد. بیماران باید هدف خود را 30 دقیقه راه رفتن در روز تعیین نمایند و به این هدف نیز دست یابند. فردی با فعالیت پایه ای بالا باید قادر به انجام فعالیت در مدت زمان طولانی تر باشد. اما باید برنامه را به تدریج در طول هفته افزایش دهد. تحمل درد کماکان وجود دارد و بیمار نباید درصدد این برآید که به یکباره تمامی درد پا را نادیده بگیرد.

درمان های دارویی برای کنترل متعادل درد امری ضروری است که بیمار با استفاده از آن قادر می گردد بخش هایی از برنامه تمرینی را اجرا نماید. بخشی از این هدف ها افزایش فعالیت عملکرد روزانه است. داروهای مسکن اغلب بیشترین اثر را در دوره زمانی مربوطه که مصرف می شوند، به همراه دارد. بیماران همچنین بایستی آگاه باشند چنانچه پیشرفتی در تحمل غیر طبیعی روده، مثانه، بی هوشی، اختلالات حسی دو طرفی و یا ضعف اندام تحتانی دارند در مصرف دارو دقت نمایند.

کسانی که بی خطر بودن تمرینات سطح پایین برای کمردرد را زیر سوال می برند می توانند اطمینان یابند که این گونه تحقیقات برای هر دو نوع کمردرد (حاد و مزمن) قابل استفاده می باشد. تحقیقات انجام شده در خصوص دیسک نشان دهنده این است که راه رفتن نسبت به نشستن فشار مضاعفی بر نخاع وارد نمی کند.

پس از بهبود اولیه محدودیت حرکتی، بیمار ممکن است به یک برنامه تمرینی شخصی برای رفع عدم تعادل عضلانی یا انجام کار نیاز داشته باشند این گونه افراد به یک برنامه حرکت درمانی برای توان بخشی آسیب دیدگی خود نیز نیاز خواهند داشت همچنین بایستی به تداوم اجرای برنامه تمرین هوازی به منظور کمک به پیشگیری از تکرار کمردرد تشویق گردند و برای کسب سلامت عمومی خود از تمرینات متفاوت استفاده نمایند.

دویدن آرام توام با انجام حرکات خم و باز کردن دست ها و یا حرکت دورانی دست ها که علاوه بر بالا بردن ضربان قلب و تنفس، حالت گرم کردن و آماده کردن بدن را برای انجام فعالیت در فرد به وجود می آورد، از جمله تمرینات هوازی مناسب به شمار می رود.

وضعیت های مناسب استراحت هنگام حملات حاد کمردرد

هنگام بروز کمر دردهای شدید بیمار ممکن است قادر به ادامه فعالیت نبوده و نیاز به استراحت داشته باشد در این حال به بیمار توصیه می شود که از خوابیدن و استراحت روی کاناپه، نیمکت و صندلی خودداری کند. بهترین و مناسب ترین مکان برای استراحت، تختخواب است. (تصویر شماره 63)

تصاویر شماره 63 و 64 وضعیت های مناسب را برای خوابیدن و درست برخاستن را نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می کنید با استفاده از بالش، اندام ها در حالت استراحت قرار گرفته و حداقل فشار ممکن به بخش کمری ستون فقرات وارد می شود.

پیشگیری از کمردرد

متخصصین در اغلب مواقع علت ایجاد کمردرد در افرادی که پیش از این سابقه بیماری را نداشته اند را وارد آمدن فشار بیش از حد به ستون مهره ها و پارگی دیسک می دانند. این عامل باعث بروز مجدد دردهای کمری نیز می گردد، در این میان حرکاتی که با این عامل باعث بروز مجدد دردهای کمری نیز می گردد، در این میان حرکاتی که با افزایش قوس کمر همراه هستند، فشار وارده بر مهره ها و دیسک بین مهره ای کمر را افزایش می دهند، لذا تا جایی که ممکن است می بایست ازاین امر جلوگیری نمود.

بایستی توجه داشت که انقباض عضلات اطراف ستون مهره ها و عضلات کپل سبب افزایش قوس کمر می گردد. لیکن انقباض عضلات جدار شکم، قوس کمر را کاهش می دهد، لذا حرکاتی که با انقباض عضلات شکم و شل شدن نسبی عضلات پشت و کپل همراه است. برای درمان و پیشگیری کمردرد مناسب تر می باشند بنابراین در هنگام ایستادن، راه رفتن، نشستن، خوابیدن و انجام کار نیز باید همواهر وضعیت بدن را طوری نگه داریم که قوس کمر افزایش نیابد.

1- وضعیت ایستادن

ایستادن در حالت خبردار با افزایش قوس کمر همراه است و در حالت راحت قوس کمر کاهش می یابد  زیرا در این حالت زانوها اندکی خم شده و سینه کمی به جلو متمایل می گردد. در هنگام ایستادن طولانی مدت بهتر است یک پا روی یک پله کوتاه قرار گیرد. (تصویر شماره 65)

چنانچه مجبور هستید که به مدت طولانی در حالت ایستاده قرار بگیرد بهتر است که وزن بدن خود را به طور متناوب بر روی یک پا منتقل نمایید. در حالت ایستادن نبایستی قوز کرد بلکه کمر و پشت باید صاف و کشیده باشد و زانوها نیز به حالت راحت و شل قرار گیرد.

2- وضعیت نشستن

در هنگام نشستن باید به نکات زیر توجه نمایید:

الف – ارتفاع صندلی باید به گونه ای باشد که زانوها مختصری از مفصل ران بالاتر باشد (می توان با قرار دادن چهارپایه ای کوچک زیر پاها به این منظور رسید)

ب – از صندلی محکم با پشت صاف استفاده نمایید.

ج – بهترین وضعیت نشستن در روز زمین حالت چهار زانو می باشد که زانوها در شکم جمع شود. (تصویر شماره 66)

د – از نشستن بر روی صندلی های چرخدار حتی الامکان خودداری کنید.

هـ - در موقع نشستن روی صندلی یک زانو را بر روی زانوی دیگر قرار دهید.

و – از نشستن بر روی صندلی ها یا نیمکت هایی که چند نفر به طور فشرده روی آن ها نشسته اند خودداری کنید.

ز – پس از مدتی نشستن بهتر است چند قدمی راه بروید و هرگز بدن را به مدت طولانی در یک وضعیت قرار ندهید.

ح – از نشستن بر روی صندلی در حالی که پاها صاف و کشیده و دور از صندلی است خودداری نمایید.

ط – چنانچه پشت صندلی دارای انحنایی متناسب با قوس و انحنای کمر باشد، استفاده از این نوع صندلی برای نشستن بسیار مفید است.

ی – برای ورزشکاران و افرادی که مجبورند ساعاتی از روز را بر روی صندلی بنشینند باید برای حفظ وضعیت طبیعی کمر و جلوگیری از وارد آمدن فشار بیش از حد بر روی کمر، پاها را بر روی چهارپایه یا وسیله ای دیگر قرار دهند. (تصویر شماره 67)

3- وضعیت خوابیدن

در هنگام خوابیدن استفاده از تخت های فنری و تشک فنری قوس کمر را افزایش داده و سبب تشدید کمردرد می گردد خوابیدن بر روی زمین یا تخت چوبی که روی آن پتو یا تشک پنبه ای قرار دارد توصیه می گردد. وضعیت خوابیدن نیز مهم است، باید از خوابیدن در محلی که در معرض باد سرد یا جریان هوای سرد (مثل زیر کولر یا پنکه) است خوداری گردد و همچنین خوابیدن بر روی شکم، قوس کمر و گردن را تشدید کرده و سبب بروز کمردرد می گردد در هنگام خوابیدن به پشت بهتر است زیر زانوها بالش قرار داده شود و زانوها را روی بالش کوچکی رها کنیم تا عضلات چهار سر ران شل شده و قوس کمر کمتر شود. در هنگام خوابیدن نباید دست ها در زیر سر واقع شود یا در بالای سر به حالت کشیده و صاف قرار گیرد. عده ای از متخصصین معتقدند برای بیماران مبتلا به کمردرد، خوابیدن بر روی پهلو بهترین و خوابیدن بر روی شکم بدترین وضعیت می باشد.

4- وضعیت رانندگی

رانندگان نیز در هنگام رانندگی توجه کنند که صندلی خود را به گونه ای به جلو بکشند که در موقع نشستن، زانوها در حدی بالاتر از مفاصل ران قرار گیرند. این کار سبب کاهش فشار بر روی شانه های شما خواهد شد. نکته ای که در هنگام رانندگی باید بدان توجه داشت استفاده از یک بالش می باشد. این بالش باید بین صندلی و کمر راننده قرار بگیرد این امر نه تنها باعث سهولت رانندگی می گردد بلکه از وارد آمدن فشار بر کمر نیز جلوگیری می کند، زیرا بالش موجب حفظ قوس طبیعی کمر می شود.

در وقع رانندگی حتماً از کمر بند ایمنی استفاده کنید و همچنین به هنگام تعویض تایر ماشین، کمر خود را به سمت جلو خم کرده و در حالتی کاملاً نشسته این کار را انجام دهید. سعی کنید از رانندگی های طولانی مدت و خسته کننده خودداری کرده و همیشه در مقابل فرمان ماشین به طور مستقیم بنشینید.

رانندگانی که دچار کمردرد می باشند از انجام فعالیت هایی چون هل دادن اتومبیل و یا بلند کردن ماشین هایی که در گودار افتاده اند جدا خودداری نمایند.

5- وضعیت بلند کردن و حمل اشیاء

به هنگام بلند کردن اشیاء از روی زمین با زانوهای کاملاً کشیده به سمت جلو خم نشوید. زیرا این عمل سبب وارد آمدن فشار زیادی به ناحیه پایین کمر می گردد. بدین منظور بهتر است که در مقابل شئ مورد نظر نشسته و سپس اقدام به بلند کردن آن نماییم. به منظور بلند کردن اشیاء سنگین بهتر است تلاش نماییم به جای کمر، زانوهای ما سنگینی اشیاء را تحمل کند و این موضوع به خصوص برای کارگرانی که اشیاء سنگین را بلند و حمل می کنند بسیار حایز اهمیت می باشد. (تصویر شماره 70)

هنگام حمل اشیاء نیز بهتر است اندکی مفاصل ران و کمر خم باشد تا قوس کمر افزایش نیابد چرا که حمل اشیاء با زانوی راست سبب افزایش قوس کمر و وارد شدن فشار زیادی به این ناحیه خواهد شد. (تصویر شماره 71)

6- نحوه بلند نمودن وزنه

یکی از مهمترین وظایف مربیان، آموزش نحوه و روش صحیح بلند نمودن وزنه در ورزشکاران می باشد. به منظور بلند کردن وزنه باید زانوها را خم کرده و کمر به حالت صاف قرار بگیرد. بلند نمودن وزنه با تکنیک غلط نه تنها باعث شکست ورزشکار می گردد بلکه فشار و نیروی زیادی نیز بر ستون فقرات وارد می کند و اغلب سبب بروز ضایعاتی در مفاصل بین مهره ای و عناصر دیگر می گردد. (تصویر شماره 72)

هر گاه بازیکن یا ورزشکاری وزنه را دور از بدن خود بلند کند حدود 15 برابر وزن آن وزنه، نیرو و فشار بر ستون فقرات وارد می کند. بنابراین چنانچه ورزشکاری دارای عضلات ضعیف باشد اگر وزنه ای سنگین را بلند کند فشار و نیروی زیادی بر بافت های بدن مانند دیسک بین مهره ای وارد می شود و سبب بروز آسیب و صدمه دیدگی کمر می گردد.

7- تقویت نمودن عضلات ناحیه پشت

یکی دیگر از روش های پیشگیری از کمردرد، تقویت نمودن عضلات ناحیه ستون فقرات به ویژه کمر می باشد. تقویت این عضلات به ویژه در نگه داری وضعیت طبیعی بدن اهمیت دارد. بهترین شیوه به منظور تقویت عضلات ناحیه پشت بدین صورت است که ورزشکار در حالی که روی شکم خوابیده است سعی می کند پاها را از ناحیه ران بلند کند یا این که سر را در حالی که دست ها پشت آن قرار دارند از زمین بلند نماید. (تصویر شماره 73)

عادت صحیح و غلط زندگی روزمره در ارتباط با کمردرد

در انجام دادن کارها و عادات روزمره چگونگی قرار گیری و ساختار ستون مهره ها از ملزومات صحیح بودن حرکت است به طور مثال به هنگام برداشتن جسمی که از سطح لگن پایین تر است زانوها بایستی کاملا خم شود، تقریباً به حالت نیمه نشسته جسم را بلند کرده تا ستون مهره ها در حالت طبیعی و ایده آل وزن را تحمل کند و فشار نامتعادل بر آن وارد نشود. (تصویر شماره 74)

در مواردی چون نشستن پشت میز، جارو زدن، نظافت کردن و ... باید بالا تنه کاملاً صاف و کشیده و قوس های ستون فقرات به طور طبیعی قرار گیرند هر گونه انحنا و قوس مضاعف در ستون مهره ها به ساختار ستون مهره ها و عضلات نگه دارنده آسیب می رساند. (تصویر شماره 75)

به هنگام انجام حرکاتی چون هل دادن و کشیدن اجسام مانند کمد، جعبه و ... نیز باید ستون مهره ها خم نشده و حالت صاف و طبیعی داشته باشد همچنین دست ها کاملاً صاف باشد تا نیرو مستقیماً به کمربند شانه ای و ستون مهره ها وارد نشده و بین دست ها، پاها و ستون مهره ها تقسیم شود. (تصویر شماره 76)

---

1- Granhed & marly - 1988

2- Coloiky & etal – 1991

3- Hall – 1989

4- Walkover

5- Goldrastim & etal – 1992

6- Jakson & etal – 1976

7- Mac carol – mileroriter – 1986

8- hall – 1984

9- Holdown & Jakson – 1985

10- deyo & etal – 1986

11- halmivara & etal – 1995

کم خونی (آنمی)

 کم خونی (آنمی)

کم خونی نام عمومی است که به گروهی از اختلالات کمبود سلولهای قرمز خون دربدن داده می شود. گلبولهای قرمزخون حاوی ماده ای بنام هموگلوبین هستند که این ماده مسئول حمل اکسیژن از ریه ها به تمام سلولهای بدن است.

برای درست کردن گلبولهای قرمز خون بدن احتیاج به مواد اولیه: پروتئین - آهن ـویتامین ب12 و اسید فولیک دارد که در دستگاه سازندۀ گلبولهای قرمز (مغزاستخوان ها) گلبولهای قرمز خون را بسازد. بنابراین اگر یکی از این مواداولیه به اندازه کافی موجود نباشد و یا کارخانه سازنده گلبولهای قرمز درستکارنکند ویا با وجود مواد اولیه به اندازه کافی و سالم بودن کارخانه سازنده عوامل دیگری مثل پرکاری طحال و وجود پادزهرهائی در بدن باعث از بینبردن زودرس این گلبولهای قرمز شود، بیماری کم خونی یا آنمی بوجود می آید.در حالت دیگر کمخونی بدلیل خونریزی مزمن داخلی و یا خارجی با وجود فعالیت فراوان کارخانه سازنده خون با تمام ظرفیت نمی تواند این کمبود و ازدستدادن خون را جبران کند در نتجه مواد اولیه موجود در بدن جهت ساختن گلبولهای قرمز خون بزودی مصرف می شود و کمبود آهن معمواً پیش می آید.

درنتیجه کمی تعداد گلبولهای قرمز خون مقدار اکسیژنی که بوسیله هموگلوبین به سلولهای بدن میرسد به نسبت شدت کم خونی کمتر است. و در نتیجه اعضا حساسبدن مثل قلب و مغز بخصوص درهنگام فعالیت بدن که احتیاج بیشتر به اکسیژن دارند تحت فشار خواهند بود.

بطورخلاصه برای زنده ماندن و فعالیت روزانه تمام سلولهای بدن احتیاج به اکسیژن دارند که این اکسیژن بانفس کشیدن وارد ریه ها شده با هموگلبین موجود درگلبولهای قرمز ترکیب و بوسیله گردش خون و تلمبه کردن خون توسط قلب به تمام قسمتهای بدن می رسد. بدن برایساختن گلبولهای قرمز خون با استفاده ازپروتئین ـ آهن ـ ویتامین ب12 و اسید فولیک استفاده می کند و بعد از ساختن آنها در بدن بطور مرتب بازرسی های دقیقی درکبد و طحال و غدد لنفاوی از اینگلبولهای قرمز بوجود ی آید که چنانچه خوب و درستکار نکنند و یا چنانچه پیرشده باشند (عمرطبیعی گلبولهای قرمز حدود 120 روز است) آنها را گرفته ومی شکنند و تجزیه می نمایند و از مواد اولیه آنها در مغز استخوان دو باره گلبولهای قرمز جدید می سازند و حتی از مقداری از مواد باقی مانده آنها درکبد صفرا می سازد.

آزمایش اندازه گیری هموگلوبین گلبولهای قرمز خون بصورت گرم در صد میلی لیتر خونصورت می گیرد که مقدار طبیعی هموگلوبین از 11 تا 15 در زنان و از 13 تا 17گرم در هر صد میلی لیتر خون در مردان است. ضمناً تعداد گلبولهای قرمز درهر میلی لیتر مکعب خون در زنان بین 2 تا 4 میلیون و در مردان بین 4 تا 8 میلیون گلبول قرمز است.

شایعترین نوع کم خونی ـ دراثر کمبود آهن است که در این نوع گلبولهای قرمز کوچکتر ازاندازه طبیعی (میکروسیتیک) و در نوع دیگر در اثر کمبود ویتامین ب 12 و یااسید فولیک بزرگتر(مگالوبلاستیک ) هستند . بعضی کم خونی ها مثل تالاسمی ژنتیکی یا مادر زادی هستند.علائم کم خونی ها عبارتند از : خستگی عمومی ـتنگی نفس بخصوص در هنگام راه رفتن وفعالیت بدنی ، طپش قلب ،سرگیجه و جلویچشم تار شدن و سردرد که بستگی به شدت کمخونی دارد. عوارض طولانی کم خونی بخصوص در اثر کمبود آهن عبارتند از:

زخم زبان و احساس ناراحتی در دهان، زخم گوشه های لب ها ، تغییر در ناخن ها وشکننده بودن آنها ، اختلال واحساس درد در هنگام قورت دادن موادغذائی، رنگپریدگی یا زردی پوست بدن و کم شدن وزن بدن بطور کلی. در بعضی کم خونی هاعوارض عصبی مثل بی حسی در اندامها و افسردگی و اختلال حواس بوجود می آید.در کم خونی های مربوط به مغز استخوان (کارخانه سازنده گلبولهای قرمز دربدن) تب و گلودرد و خون مردگی خود به خود و حتی خونریزی امکاندارد بوجودآید چون سایر عوامل موجود در خون مثل کلبولهای سفید و پلاکها هم ساخته نمیشوند.

عوامل تولید کننده هرنوعکم خونی مختلف هستند. برای مثال کم خونی آهن ممکن است دراثر کمبود آهن در موادغذایی فرد تولید شود. رژیم غذای متنوع معمولی بهاندازه کافی آهن دارد ولی امکان دارد که اختلال در جذب آهن باشد. در زنانچنانچه در قاعد گی زنانه مقدار زیادی خوناز دست دهند و یا در مردان و زنانمقداری خون بوسیله معده و دستگاه گوارش از دستبدهند که کارخانه سازنده خوندر بدن نتواند آنرا جبران کند باعث مصرف زودرس آهنشده و کم خونی حاصل میشود.

آهن زیادی در کبد ذخیره میشود ولی در بیماریهای مزمن کبدی ـ قلبی ـ کلیوی وریوی و بیماریهای روماتیسمی مغزاستخوان بدلایل گوناگون نمی تواند درست کارکند . در بیماریهای تالاسمی غشاء یاپرده اطراف گلبولهای قرمز خون بصورتمادرزادی عیب دارد در نتیجه این گلبولهای قرمزخیلی زودتر از 120 روزمعمولی عمر دارند در نتیجه با وجود بودن آهن به اندازه کافیدر بدن کارخانهسازنده خون نمی تواند این کمبود را جبران کند و آنهایی را که درستمی کندباز پرده و دیواره اطراف آنها هنوز معیوب است و به همان سرنوشت از همپاشیدگی زودرس ویا خراب شدن بوسیله بازرس های گلبولهای خونی در طحال و کبدگرفتارمی شوند. در نوع دیگر کم خونی مادر زادی (کم خونی دائمی) پروتئین هادر گلبولهای قرمز معیوبند که این نوع کم خونی در آفریقا زیادتر است که گرچه این افرادبه بیماری مالاریا مقاوم هستند ولی در بیماریها و کمبوداکسیژن پروتئین معیوب داخل گلبولهای قرمز خون آنها تغیر شکل داده و به کلداس شده و با عث عوارض شدید می شود.تالاسمی در ایران و کشورهای همجوار ونوع کم یاب تری نیز وجود دارد که در غرب بیشتر دیده می شود.

داروهای پزشکی و حتی داروهای گیاهی نیز امکان دارد باعث کم خونی شدید شوند که لیست آنها در این خلاصه نمی گنجد ولی اصولاً داروها و مواد شیمیائی روی کارخانه سازنده خون (مغزاستخوان)اثر می کنند و می توانند آنرا کاملا ًاز کاربیندازد و جان فرد راشدیداً تهدید کنند بعضی داروها و مواد شیمیایی دیگرروی گلبولهای قرمز بطورمستقیم اثر می کنند .

دردوران رشد سریع درنوجوانان و زمان بارداری احتیاج بیشتری به آهن و مواد دیگر اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون وجود دارد به همین دلیل به اغلب زنان حامله بخصوص در سه ماه آخرحاملگی قرصهای ویتامینی آهن دار تقویتی میدهند که هم برای خود و جنینش بتواند به اندازه کافی اکسیژن برساند و هم اودر وضعیتی باشد که اگر درزمان وضعحمل مقداری خونریزی کرد جان خود را تهدید نکند. همانطوریکه قبلاً یادآوری شد بهتراست که به زنانی که نقشه حامله شدنرا دارند از حدود سه ماه قبل از بارداری تا سه ماه گی حاملگی اسید فولیک داد.

تشخیص کم خونی بوسیله یک آزمایش ساده خون صورت می گیرد که نمودار کمی مقدارهموگلوبین و کمی تعداد گلبولهای قرمز در مقدار معین خون است که با توجه به ارقامی که در بالا ذکر شد مقایسه میشوند. سپس با توجه به سابقه بیماری که آیا قاعدگی سنگین دارد ویا به هر دلیل خوناز دست می دهد و چه نوع بیماری ویا دارویی و یا کمبود مواد غذایی و نا به هنجاربودن رژیم غذایی باعث آن شده است ویا اینکه با وجود کافی بودن آهن و سایر مواردرژیم غذایی امکاندارد که جذب و یا مصرف این مواد در بدن اشکال داشته باشد و یا اینکه دستگاه سازنده گلبولهای قرمزی که بخوبی درست می شوند زود در بدن ازبین می روند ویا بوسیله نشت کردن و خونریزی در مدفوع و یا ادرار خون بطورمزمن از بدن بیرون می رود ـ هرکدام از این عوامل تولید کننده باید بوسیله آزمایشات مختلف توسط پزشک بررسی شود و پیدا کردن علت کم خونی بسیار مهم است. چون بجای اینکه فقط به بیمار آهن داده شود که بدن بیشتر گلبول قرمز درست کند وروی کم خونی ماسک بگذارد و خدایی ناکرده بعد از مدتی حتی دادن آهن نتواند مفید باشد و در آن مرحله بفهمند که مثلاً سرطان معده ویا روده بزرگ باعثآن بوده است که برای درمانآن دیر شده باشد. البته مواقعی وجود دارد که باتوجه به تاریخچه پزشکی وآزمایشات مختلف و حتی آزمایشاتی مثل آندوسکوپی معده و روده بزرگ ونمونه برداری از مغز استخوان علت کم خونی مشخص نیست که پزشک می تواند با درمان علائم آن( نه درمان علت آن ) اقدام کند ولی حتی دراین وضعیت هم پزشک وهم بیمار باید بطورممتد دنبال پیدا کردن علت آن باشندو با تکرار بعضی آزمایشات و نظر خواهی ازمتخصّین دیگر دنبال کار را بگیرند مثلاً امکان بیماریهای انگلی و کرمها و حتی استفاده از داروهای غیر قانونی و الکل رامطرح کنند.

بنابراین درمان هر نوع کمخونی فرق دارد وحتی در کم خونی کمبود آهن باید علت آنرا تعیین کرد. شایعتری عوارض قرصهای آهن ناراحتی های هاضمه مثل یبوست و اسهال است و این قرصها رنگ مدفوع را تارو تاریک می کنند (خونریزی از قسمت بالای دستگاه گوارش مثل معده و روده کوچک نیزباعث تاری مدفوع با بوی مخصوص میشود که بوسیله آزمایش می توان این دو را از همجدا کرد.) باید توجه داشت کهتزریق آمپولهای محتوی آهن بسیار دردناک هستند و نباید جزء در موارداستثنایی که بیمار نتواند با دهان قرص آنها رابخورد به بیمار دادهشود. درحقیقت بادادن بصورت آمپولدعلاوه بر امکان عفونت در محل تزریق، حتی امکان انتقال بیماریهای واگیر بوسیله وسایل غیر تمیز به فرد کم خون موجود دارد.از طرف دیگر بادادن قرصهای آهن بطور آهسته و بمرور زمان گلبولهای قرمز وهموگلوبین اورازیاد می کنند و قلب و بدن بمرور با این وضعیت بهتر خو میگیرد و عمل می کند.

تقریباً فقط در نوع کم خونیدر اثر کمبود ویتامین ب 12 احتیاج به تزریق وجود داردچون ما هنوز دارویی برایخوردن نداریم و با داروی جدید تجربه کافی نداریم واز طرف دیگرمعده این افراد نیز معمولاً مقداری عیب دارند . بنا بر این جزءدر حالتهای استثنائی نباید از آمپول استفاده کرد. در تالاسمی مینور حتی احتیاج به تزریق خون وجود ندارد و در نوع ماژر آن حتماً پزشک با بیمار در گیر است و همکاری نزدیک دارد. برای درک بیشتر توصیه می شود که مطالب زیر رانیزبخوانید :

کمخونی مغز استخوان ،ویتامین ب 12 و اسید فولیک ف آزمایش مدفوع برای وجودخون یا خون مردگی در آن، قاعدگی در زنان ، آزمایش ساده خون ( FBC یا CBC) ، هموگلوبین ، آهن ، فرتین و آزمایشات آهن ، عوامل مورد احتیاج ساختن گلبول قرمز خون.

رژیم غذایی درکم خونی و فقرآهن

کم‌خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود. از علل ایجادکننده کم‌خونی می‌توان کمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور از کم‌خونی‌های تغذیه ای کم‌خونی‌هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجاد می‌شوند.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب 12 و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.

کم‌خونی ناشی از فقر آهن

فقر آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در کشورهای در حال توسعه و مهم‌ترین علت کم‌خونی تغذیهای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول‌های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتی، کاهش  بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی‌ و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.

میزان نیاز به آهن

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 6ـ4 ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می‌کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد. 

دلایل فقر آهن

دلایل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که از آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره کرد

1 ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.

2 ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).

3 ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

4 ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.

کمبود آهن چه نشانه هایی دارد

کمبود آهن چه نشانه های را در روح و جسم انسان دارد و اگر کمبود مشاهده شد چه مقدار قرص آهن و چند مدت یکبار باید بخورم ؟ درباره دیگر عناصر دیگری که باید در جسم من وجود داشته باشد مانند آنچه درباره آهن پرسیدم آگاهم کنید!

بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از: رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).

منابع غذایی آهن دار :

منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.

در درمان فقر آهن ابتدا باید به دنبال علت زمینه ای آن گشت و در صورت یافتن علت علاوه بر درمان با ترکیبات آهن علت زمینه ای باید برطرف شود. در صورتی که پاسخ به ترکیبات آهن خوب نباشد و یا ناکافی باشد می بایست یک ارزیابی مجدد و دقیق از بیمار به عمل آید برای وجود هر یک از موارد زیر:

خونریزی مستمر

نقص د رجذب آهن ( سوء جذب گوارشی )

وجود یک اختلال التهابی

صدمه مغز استخون

بنابراین می بایست مجددا به یک پزشک متخصص اطفال مراجعه نمایید تا بررسی های کاملتری صورت گیرد.

درمان کم خونی با خوراکی گیاهی

عسل: با خوردن عسل در مدت بسیار کمی به تعداد گلبولهای قرمز 25 - 8 درصد افزوده میشود.

•پسته: پسته موجب افزایش خون می‌شود.

فندق: فندق خون افزای خوبی است و رنگ چهره را می‌گشاید.

دمکرده برگ با پوست سبز گردو موجب افزایش تعداد گلبولهای قرمز می‌شود.

عدس: یکی از مواد خوراکی افزایش دهنده گلبولهای قرمز خون است.

از مواد خوراکی دیگر می‌توان به این موارد اشاره کرد: نخود سبز ،زرد آلو ، گردو ، خرما‌ ، شلغم ، کلم و خوراک جو.

آهن :

ماده معدنی مهم است که کمبود آن منجر به کم خونی احساس خستگی و ضعف می گردد . آهن در انواع گوشتهاوتخم مرغ وغلات سبوس دار سبزی وجود دارد آهن موجود در فرآورده های گوشتی جذب خوبی دارد اما

برای جذب بهتر آهن موجود درسایر مواد غذایی مصرف میوه و سبزی سرشارازویتامین C همراه غذا توصیه می شود.

علایم کم‌خونی ناشی از فقر آهن

بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:

رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).

درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن

برای درمان کم‌خونی از چند روش استفاده می‌شود که بهترین و کم‌خطرترین آن‌ها استفاده از مکمل‌های خوراکی است. درمان با نمک‌های ساده آهن مثل سولفات فروی خوراکی کاملا موثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است و باید مصرف آن‌ها تا چندین ماه ادامه یابد.

چنانکه این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آن‌ها بهتر و بیشتر صورت می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند. عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.

ویتامینC  جذب آهن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، در حالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) کمتر می‌باشد. باید توجه داشت که ویتامینC    جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد کاهش دهد.

قهوه، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیک) و فیبرهای غذایی جذب آهن را  به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد نباید مصرف شود.

منابع غذایی آهن دار

منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.

عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن‌ها:

 ـ اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.

2 ـ اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.

3 ـ محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.

توصیه‌های کلی زیر را به کار ببندید:

1 ـ استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می‌باشند.

2 ـ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش)

3 ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.

4 ـ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.

5 ـ برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.

6 ـ تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن می باشند.

7 ـ مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.

8 ـ استفاده از نانهایی که از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند.

9 ـ استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند.

10 ـ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.

11 ـ شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده می‌کنید.

12 ـ شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج

13 ـ مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.

14 ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان.

کمبود آهن و  تاثیر آن روی در کودکان     

کمبود آهن زودرس در دوران نوزادی ، اختلالات رفتاری در بزرگسالی را ناشی می شود و رسیدن مواد مغذی کافی به بدن بزرگسالان نیز می

تواند ظهور اختلالات عصبی را به تاخیر بیندازد.

فراموش کردن زودهنگام مطالب ، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و ناتوانی در به خاطر سپردن خلاصه مطالب از اثرات کمبود مواد مغذی به شمار می آیند.

اگر این عدم دریافت مواد مغذی در سالهای رشد سیستم مغزی عصبی و شکل گیری و تکمیل قوای حافظه و درک باشد تاثیرات خطرناک تری را نیز به دنبال دارد.

آیا گرسنگی بر شما تاثیر بدی دارد؟ آیا حذف یک وعده غذایی مشکل آفرین است؟ برای فهم این نکته که سوء تغذیه ، گرسنگی و حتی حذف یک وعده غذایی قادر به تولید اختلالات رفتاری است ، آزمایش های بسیاری صورت گرفته است.

دریافت گوشت قرمز به عنوان منبعی برای آهن و روی در منابع زیستی بسیار موثر است و بر قوه درک اثرات شگرفی دارد.

کمبود آهن یک مشکل متداول در موادمغذی است که بیش از 2 میلیارد نفر یا بیشتر از یک سوم جمعیت جهان ، با آن درگیرند. نوزادان ، کودکان در سنین بلوغ و خانمها از زمان کودکی بزرگترین گروه در معرض خطر کمبود آهن هستند.

در دختران جوان و زنان بزرگسال ، رژیم غذایی کم آهن ، استفاده از غذاهای مانع جذب آهن ، قاعدگی (خونریزی ماهیانه) و مصرف بسیاری از داروها امکان ابتلا به آنومی فقر آهن را بالا می برد.

چطور قوه ادراک تحت تاثیر آهن و روی قرار می گیرد؟

کمبود آهن هم به طور مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم بر رفتار و قوای درک انسان تاثیرگذار است.

اثر مستقیم آن زمانی است که کمبود آهن به طور مستقیم بر سنتز

میلین که پوشاننده سلولهای عصبی است یا بر نوروترانسمیترها که در واقع نقش آنها در انتقال پیامهای عصبی بوضوح روشن است و همین طور در تولید دوپامین که در واقع نوعی کاتکول آمین است تاثیر بگذارد.

تغییرات به وجود آمده بر اثر کمبود آهن قادر به ایجاد اختلال در روند تکمیل و بالغ شدن سیستم اعصاب خواهد بود.

به طور غیرمستقیم کمبود آهن می تواند باعث ایجاد رفتارهای عصبی و کاهش درک به وسیله کاهش قدرت تمایز در مغز و ممانعت از تولید حسهای گوناگون تاثیرگذار و در نتیجه باعث کاهش در توان یادگیری و کاهش توان مغز در جمع آوری اطلاعات بشود.

نقش روی در گستردگی درک و فهم کمبود روی غیرمتداول نیست. کمبودهای شدید روی ، نسبتا نادر است ؛ اما کمبود خفیف روی یکی از مشکلات مردم جهان است ، که ایران را هم شامل می شود.

تشخیص کلینیکی کمبود خفیف روی ، دشوار است ولی با یک تاریخچه غذایی قابل بررسی است و حتی ممکن است در یک جمعیت با تغذیه کافی نیز ظهور کند.

چه چیز سبب کمبود روی می شود؟ فرآیندهای فیزیولوژیکال مثل افزایش رشد احتیاج به روی دارند؛ بنابراین نوجوانان و خانمهای باردار بیشتر ممکن است در محدوده خطر ابتلا به کمبود روی باشند.

بررسی های Data بر این دلالت دارد که بسیاری از نوزادان ، کودکان و خانمهای جوان و بزرگسالان ، روی کمتری در مقایسه با مقدار توصیه شده مصرف می کنند.

در حقیقت دسترسی زیستی به روی ، همان دریافت غذاهای حاوی روی است که شامل غذاهایی با منابع حیوانی و گیاهی است ؛ برای مثال فیتات موجود در غلات و بنشن دسترسی زیستی به روی را محدود می کند، همچنین کمبود دسترسی به غذاهایی که حاوی مقدار خوبی روی هستند مثل گوشت قرمز می تواند از عوامل کمبود روی باشد.

کم‏ خونی در کودکان

کم‏خونی در واقع کاهش میزان هموگلوبین خون است که در نتیجه کمبود گلبولهای قرمز یا کمبود هموگلوبین در سلولهای قرمز خونی و یا هر دو علت روی می‏دهد. کم‏خونی انواع مختلف دارد که کم‏خونی ناشی از کمبود آهن Iron deficiency anaemia. متداول‏ترین نوع آن است. این نوع کم‏خونی به دلیل کاهش آهن در بدن اتفاق می‏افتد. هر گونه کمبود در مواد مغذی نظیر ویتامین 12B نیز باعث این بیماری می‏گردد.

کم‏خونی ناشی از کمبود آهن، عمده‏ترین کاستی تغذیه‏ای در جهان است و عموما بین زنان در سنین بچه‏زایی، سالخوردگان و کودکان متداول است.

اخیرا، تلاشهایی برای جلوگیری از کم‏خونی در زنان صورت گرفته، اما این تلاشها بیشتر بر روی کودکان سنین 6 ماه تا 2 سال متمرکز است. زیرا کم‏خونی شدید در کودکان باعث ظهور علایم زیر می‏گردد:

کندذهنی و کاهش قابلیت یادگیری

رخوت و سستی

افزایش آمادگی در مقابل عفونتها

علل

کمبود آهن در بدن ممکن است به سبب عوامل زیر باشد:

داشتن رژیم غذایی نامناسب

جذب آهن ناکافی

عفونتهای قارچی نظیر مالاریا و عفونتهای انگلی (مالاریا اصلی‏ترین علت کم‏خونی ناشی از کمبود آهن است).

نامناسب بودن رژیم غذایی

در کودکان نیاز به آهن نسبت به جثه‏شان زیاد است، زیرا به سرعت رشد می‏کنند. (نوزادان تقریبا به اندازه مردان نیاز به آهن دارند.) از بدو تولد نیاز به آهن وجود دارد. شیر مادر این نیاز را تا حدود 6 ماهگی تأمین می‏کند. اما پس از آن آهن باید از طریق رژیم غذایی تأمین گردد. متأسفانه آهن در بسیاری از غذاهای دارای حبوبات وجود دارد که به خوبی جذب بدن نمی‏شوند. دو نوع آهن در غذاها وجود دارد:

آهن خون Haem iron تنها در غذاهایی یافت می‏شود که حاوی خون و ماهیچه هستند. این غذاها جذب نسبتا خوبی دارند اما معمولاً گران‏قیمت می‏باشند.

آهن بدون خون Non _ haem iron که در شیر و غذاهای گیاهی وجود دارند. این غذاها به خوبی جذب نمی‏شوند و بسیاری از مواد در رژیم غذایی وجود دارند که جذب این نوع آهن را کاهش می‏دهند.

تشخیص

مهمترین علامت کم‏خونی ناشی از کمبود آهن رنگ‏پریدگی است. کودکان کم‏خون اغلب بی‏حال، ضعیف، تندمزاج بوده و اشتهای بسیار کمی دارند، اگر چه این علایم ممکن است از خیلی چیزهای دیگر ناشی شود. تنها روش مشخص برای تشخیص کم‏خونی، اندازه‏گیری میزان هموگلوبین است.

درمان

درمان کم‏خونی ناشی از کمبود آهن، استفاده از آهن است. حداقل 2 هفته طول می‏کشد تا کم‏خونی درمان گردد. در مورد کم‏خونیهای شدید این زمان طولانی‏تر است.

مقدار مصرف آهن باید متعادل باشد زیرا مصرف بیش از حد آن کشنده است. هرگز نباید آهن را به بدن تزریق کرد مگر در موارد خاصی که این عمل انجام می‏شود.

رهنمودهای غذایی

از حدود 4 تا 6 ماهگی، خوراندن آهن همچنین شیر به کودک ضروری است. به کودکان باید غذاهای سرشار از آهن و ویتامینC نظیر میوه‏ها خورانده شود که به جذب آهن کمک می‏کند. فرآیندهای غذایی نظیر تخمیر و جوانه زدن نیز باعث جذب آهن حبوبات می‏گردد.

رهنمودهای سازمان بهداشت

جهانی در مورد کم‏خونی

سن هموگلوبین زیر:

g/l

6 ماه تا 4 سال110

5 تا 11 سال115

12 تا 14 سال120

منابع غذایی غنی از آهن

آهن خون ـ به خوبی جذب می‏شود

گوشت و فرآورده‏های گوشتی

امعاء و احشاء نظیر جگر و قلوه

مرغ

ماهی

آهن بدون خون ـ جذب خوبی ندارد

حبوبات

مغزها (پسته، بادام، ...)

سبزیجات برگدار

زرده تخم‏مرغ (اما سفیده تخم‏مرغ جذب را کاهش می‏دهد.)

غذاهای مقوی (نظیر غلات کودکان)

شیر ـ به خوبی جذب می‏شوند.

توجه: برای افزایش میزان جذب آهن

بدون خون، به کودک غذاهای سرشار از ویتامین C(مرکبات و سبزیجات) بخورانید و در ساعات غذا خوردن از دادن قهوه و چای به وی خودداری کنید.

تاثیر روی بر قوه درک

مکانیسم تاثیر روی بر توسعه فهم و ادراک و بروز رفتارها کاملا مشخص نیست. با وجود این روی برای بلوغ مغز بسیار ضروری است.

تاثیر بسیاری از واکنش هایی که روی ، واسطه ای برای انجام آنهاست بر عملکردهای مغزی شناسایی شده است و مطمئنا نورون های هیپوتالاموس غنی از روی هستند. در حدود 8-10 درصد روی درون نورون ها به وسیله وزیکول ها انتقال داده می شوند و می تواند با نورون های دیگر مبادله شود.

ثابت شده است در کمبود روی ، محرکهای الکتریکی از هیپوتالاموس با سرعت کمتر از حد نرمال انتقال داده می شوند. روی نقش مهمی را در توسعه سیستم عصبی مرکزی دوران جنینی و پس از تولد بازی می کند.

کمبود روی در بزرگسالان

اطلاعات اندکی درباره نقش روی در عملکرد یادگیری میانسالان در دسترس است. کمبود متوسط روی عملکرد اعصاب مثل حافظه کوتاه مدت بصری را مختل می کند بر اساس اطلاعات به دست آمده از حیوانات آزمایشگاهی ، کمبود متوسط روی مادر، هم می تواند بر عملکرد هوشی مادر هم بر تکامل هوش نوزادش تاثیر بگذارد.

مطالعات نشان می دهد عملکرد هوشی افراد 65-90 ساله در اسپانیا تحت تاثیر دریافت روی بوده است. اوایل دهه 1980برنت چنین فرضیه داد که کمبود روی می تواند مرتبط با آلزایمر باشد و مقدار پایین روی در خون و بافت مغزی در بیماران آلزایمری منتهی شد به این نظر که روی ممکن است در حافظه نقش داشته باشد.

براساس مطالعه ای که روی 6بیمار آلزایمری انجام شد متوجه شدند مکمل یاری با 15 میلی گرم روی در روز به مدت یک سال کم هوشی را در 4 بیمار بهبود بخشید.

کمبود آهن مهم ترین عامل کم هوشی کودکان

بر اساس تحقیقات انجام شده، ضریب هوشی کودک (IQ) از زمان حاملگی مادر تا سن ۲ یا حداکثر ۳ سالگی شکل می گیرد و در این میان تغذیه صحیح مادر قبل از حاملگی و ادامه آن در طی باروری و نیز، تغذیه صحیح کودک تا ۲ سالگی در افزایش ضریب هوشی کودک مؤثر است.

    دکتر «جان ونسان» محقق و متخصص روانپزشکی در دانشکده علوم اجتماعی آریزونا، ضمن اعلام این مطلب می گوید: فقر آهن ۹ درجه، محرومیت از شیر مادر ۸ درجه و تولد با وزن کم ۵ درجه، از ضریب هوشی کودک را کاهش می دهد که علت همه این موارد، تلفیقی است از چگونگی تغذیه مادر و کودک؛ مثلاً عدم توجه مادر به توصیه های غذایی در دوران بارداری منجر به تولد نوزاد با وزن کم خواهد شد.

تأثیر کمبود آهن بر حافظه انسان        

کمبود «آهن» و «روی» در بدن انسان به ویژه در زنان و در دوران نوجوانی سبب کم حافظگی و کاهش میزان منطقی بودن آنان می شود. زنانی که دارای کمبود آهن و روی بوده اند، با مصرف یک قرص ۲۰میلی گرمی آهن و یا روی در روز، توانسته اند در آزمون هوش ۲۰ درصد بیشتر از زنانی که کمبود آهن و روی داشته اند، امتیاز به دست آورند. نوع و روش تغذیه ای اثر مستقیمی در قوه حافظه و منطق انسان داراست.

 علائم کمبود آهن در بدن چه هستند؟

آهن قسمتی از هموگلوبین است. هموگلوبین مولکول پروتئین در سلول‌های قرمز خون است که به اکسیژن متصل شده و آن را به تمام نقاط بدن حمل می‌کند. زمانی که رژیم غذائی حاوی میزان کمی آهن باشد، بدن قادر به تولید هموگلوبین نخواهد بود و در نتیجه سلول‌های بدن دچار کمبود اکسیژن می‌شوند. این اختلال آنمی نام دارد و علائم آن بی‌قراری، خستگی، ضعف در تمرکز، نازک شدن ناخن‌ها و افزایش عفونت است.

منابع غنی آهن در گوشت، تخم‌مرغ، سبزیجات سبز پررنگ و حبوبات هستند. لازم به تذکر است که جذب آهن با مصرف ویتامین C در بدن افزایش پیدا می‌کند.

علل کمبود آهن گذشته از تأثیر رژیم غذایی     

▪ دفع مزمن خون از بدن به علت وجود اولسرها، بواسیر و یا دیگر امراض.

▪ جذب ضعیف آهن به خاطر کاهش ترشح اسید معده.

▪ استفاده از داروهای ضد اسید که می‏تواند باعث کاهش جذب آهن شود.

▪ استفاده از داروهایی که باعث دفع خون از بدن می‏شوند. مثل داروهای ضد انعقاد، آسپرین و داروهای ضد آرتروز.

▪ ورزش شدید و طولانی مدت می‏تواند باعث از بین رفتن مقداری از گلبولهای قرمز خون و در نتیجه کاهش آهن شود.

کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین مدرسه و دوران بلوغ

کم خونی فقر آهن

کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در سنین بلوغ کاهش سرعت رشد ضریب هوشی، قدرت یادگیری و کاهش ظرفیت کاری را به

دنبال دارد.

وزارت بهداشت در گزارشی تغییرات رفتاری مثل خستگی و بی تفاوتی،افزایشابتلا به بیماریها،افزایش غیبت از مدرسه، افزایش شیوع و شدت کم خونی فقر آهن در دوران بارداری و به دنبال آن افزایش مرگ و میر مادران و افزایش و تولد نوزادان کم وزن و نارس را از دیگر عوارض فقر آهن اعلام کرد. بنا به این گزارش، مصرف قرص آهن و غنی سازی مواد غذایی در پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن مؤثرست.

کمبود آهن و کم خونی فقر آهن چیست؟

اگر برای ساختن گلبول های قرمز خون ، آهن به مقدار کافی در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخایر آهن بدن خود استفاده می کند، سپس در صورت ادامه کمبود ذخایر آهن بدن کاهش می یابد . اگر کمبود آهن ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند. آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است. البته علاوه بر آهن موادمغذی دیگر هم مثل اسید فولیک، ویتامین B6 ، ویتامین B12، ویتامین C، و پر.تئین برای خونسازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود.

عوارض ناشی از کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه و نوجوانان:

آهن کافی برای حفظ سلامت ، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است. اگرچه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری گردد ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و در اوایل کودکی غیر قابل جبران است.کم خونی فقر آهن در کودکان زیر 2 سال و کودکان سنین مدرسه با تاخیر رشد خفیف همراه است و درمان کم خونی موجب افزایش سرعت رشد در کودکان کم خونن ممکن است به علت نقش کلی آهن در واکنش های حیاتی بدن ، رابطه آن با سیستم ایمنی و یا تاخیر آن بر اشتها باشد.

کم خونی فقر آهن در سنین مدرسه موجب کاهش قدرت یادگیری میشود. ضریب هوشی این کودکان 5 تا 10 امتیاز کمتر از حد طبیعی بر آورد شده است. همچنین در این کودکان میزان ابتلا به بیماریهای عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنان قادر به مبارزه با عوامل بیماریزا نیست. کودکان و دانش آموزانی که دچار کم خونی فقر آهن هستند همیشه احساس خستگی و ضعف می کنند. این افراد اغلب از ورزش و فعالیتهای بدنی دوری میکنند و یا در هنگام ورزش خیلی زود خسته می شوند. در این افراد تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی مشاهده می شود. کم خونی فقر آهن به علت تاثیر بر قدرت یادگیری و کاهش آن ، افت تحصیلی دانش آموزان را باعث می شود.

علل ایجاد کم خونی فقر آهن در دوران مدرسه و بلوغ

در سنین مدرسه بدن به دلیل رشد به آهن بیشتری نیاز دارد و مصرف ناکافی منابع غذائی حاوی آهن در این دوران منجر به کمبود آهن می شود . در دوران بلوغ به دلیل جهش رشد نیاز دختران و پسران نوجوان به آهن بیشتر از دوران قبل است و در صورتی که از منابع غذائی حاوی آهن در برنامه غذائی روزانه مصرف نشود نوجوان به سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن قرار می گیرد. در دوران بلوغ ، دختران علاوه بر جهش رشد و در نتیجه نیاز بیشتر به آهن ، به علت عادت ماهیانه و از دست دادن خون نسبت به کم خونی فقر آهن بسیار حساس تر و آسیب پذیرتر هستند و به این دلیل کم خونی فقر آهن در در دختران نوجوان در مقایسه با پسران نوجوان شیوع بالاتری دارد.امروزه بخش چشمگیرى از جمعیت جهان دچار کمبود مواد معدنى و ویتامین هایى هستند که آنها را مجموعاً ریزمغذى مى نامند.این مواد در مقادیر بسیار اندک نقش مهمى در بقاى تکامل جسمى و ذهنى، سلامت عمومى و به طور کلى کیفیت زندگى تمامى افراد ایفا مى کند.

آهن، ویتامین A و ید سه عضو خانواده ریزمغذى ها هستند که به ویژه در چند دهه اخیر بیش از سایر ریزمغذى ها توجه محافل علمى را به خود جلب کرده است.براساس اطلاعات موجود کمبود ویتامین A، ید و کم خونى ناشى از فقر آهن در تمامى دنیا از شیوع بسیار بالایى برخوردار است.

کم خونى ناشى از کمبود آهن یکى از مشکلات عمده بهداشت عمومى است تا جایى که تاثیر فراوانى بر روى تکامل جسمانى، رفتارى، روانى و بازده کارى افراد مى گذارد.کمبود آهن زمانى رخ مى دهد که آهن جذب شده کمتر از حد نیاز طبیعى بدن باشد و این مسئله ممکن است ناشى از مصرف ناکافى آهن، افزایش نیاز به آهن یا از دست دادن خون به طور مزمن باشد. کمبود آهن شایع ترین علت کم خونى است و مى تواند با کمبود فولات به ویژه در دوران باردارى همراه باشد.شیرخواران و کودکان در سنین قبل از مدرسه، نوجوانان و زنان در سن بارورى به ویژه زنان باردار آسیب پذیرترین افراد نسبت به وقوع کم خونى ناشى از کمبود آهن هستند. البته در جایى که مصرف غذاى ناکافى یا آلودگى هاى انگلى شایع باشد، مردان نیز آسیب پذیر هستند.

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانى (WHO) کودکان کم سن و سال و زنان باردار به ترتیب 43 و 51 درصد تاثیرپذیرترین گروه هستند.شیوع کم خونى در میان کودکان سنین مدرسه 37 درصد، زنان غیرباردار 35 درصد و مردان بالغ 18 درصد است.کم خونى عموماً با علائمى نظیر رنگ پریدگى پوست، خستگى، تنگى نفس و بى اشتهایى همراه است.کم خونى در زنان و دختران به دلیل خونریزى هاى دوران باردارى و ماهیانه، در کودکان نارس با وزن کم و سالمندان به علت مشکلات دندانى و گوارشى و عدم مصرف غذاهاى مناسب بیشتر از بقیه افراد جامعه دیده مى شود.کم خونى عوارضى نیز با خود به همراه مى آورد که در زنان باردار و کودکان زیر 9 سال بیشتر خود را بروز مى کند.

عوارض کم خونى ناشى از فقر آهن در بزرگسالان، کاهش فعالیت بدنى و خستگى زودرس و در زنان باردار ضعف و ناتوانى بدنى، افزایش خطر مرگ ومیر به هنگام زایمان و افزایش خطر تولد نوزاد نارس و کم وزن و یا احتمال سقط جنین است.

کم خونى در کودکان منجر به اختلال در تکامل گفتارى و حرکتى و کاهش میزان یادگیرى و گاهاً افت تحصیلى مى شود.کم خونى همچنین میزان مقاومت بدن در برابر عفونت ها را پایین مى آورد، به طورى که میزان ابتلا به بیمارى هاى عفونى در مبتلایان به کم خونى فقر آهن بیشتر از سایرین دیده مى شود.

استفاده از غذاى کافى و متنوع ساده ترین و مستقیم ترین روش براى رساندن آهن مورد نیاز به بدن است.

کمبود آهن در زنان باردار و احتمال سقط جنین

کمبود آهن در زنان باردار احتمال سقط جنین را افزایش می دهد به گفته متخصصان تغذیه کمبود اهن در زنان باردار باعث افزایش سقط جنین، افزایش خطر مرگ و میر مادران هنگام زایمان می شود. دکتر سیدضیاالدین مظهری متخصص تغذیه در گفتگو با باشگاه خبرنگاران در این باره افزود: یکی از شایعترین انواع کم خونی ناشی از فقرآهن است اگر برای ساخت گلبول های قرمز خون آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد، بدن از ذخایر آهن خوداستفاده می کند و زمانی که کمبود آهن ادامه پیدا کند و ذخایر آهن بدن هم تمام شود کم خونی ناشی از فقر آهن بوجود می آید. وی ادامه داد: از عوامل کم خونی می توان به کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه، ابتلا به آلودگی های انگلی و بیماری های عفونی، عادات نامناسب غذایی مثل خوردن چای 1 تا 2 ساعت قبل و بعد از غذا و کمبود آهن مورد نیاز در دوران حساس زندگی به خصوص دوران کودکی و بارداری اشاره کرد. وی تصریح کرد: علائم این کم خونی شامل رنگ پریدگی ، زبان و مخاط داخل دهان و چشم، سرگیجه و سردرد، خستگی و کسل بودن و حالت تهوع است. کمبود آهن در زنان باردار باعث ضعف، افزایش خطر مرگ و میر مادران هنگام زایمان و افزایش سقط جنین و تولد نوزاد مرده می شود. این متخصص تغذیه ادامه داد: استفاده از مواد غذایی حاوی آهن مثل گوشت، میگو، ماهی،‌زرده تخم مرغ، حبوبات، غلات، شیر در برنامه غذایی روزانه استفاده از انواع خشکبار مثل توت، کشمش، برگه آلو، انجیرخشک، پرهیز از نان های سفید و نان های حاوی جوش شیرین و استفاده از مواد دارای ویتامین ث یا میوه های ترش مثل مرکبات همراه با مواد غذایی حاوی آهن می تواند از کم خونی ناشی از فقرآهن جلوگیری کند.

4 علت تهوع در بارداری

هیچ‌کس به درستی نمی‌داند که دلیل حالت تهوع در زمان بارداری چیست، اما اکثر زنان باردار از حالت تهوع رنج می‌برند. دلایل احتمالی این مسئله را مطالعه کنید تا راهکارهایی متناسب با وضعیت خودتان در پیش بگیرید.

اگر جزء کسانی هستید که در بارداری تهوع ندارید، باید خوشحال باشید و اگر نه، خود را برای مقابله با آن آماده کنید!حال شاید با خودتان بگویید چرا با این که در تمام روز حالت تهوع دارم، به آن تهوع صبحگاهی می گویند؟

تهوع صبحگاهی، در واقع اصطلاح پزشکی برای حالت تهوع و استفراغ در دوران بارداری است، نه اینکه فقط موقع صبح دچار این حالت شوید.

در برخی از خانم‌های باردار، این علائم هنگام صبح در شدید‌ترین حالت خود قرار دارد و در طول روز کم‌کم بهتر می‌شود.

اما در هر زمانی ممکن است این حالت به شما دست بدهد. در بسیاری از خانم‌ها این علائم در تمام طول روز ادامه دارد.شدت این علائم در هر خانمی متفاوت است.

به طور کلی سه‌چهارم خانم‌های باردار در طول سه ماهه اول بارداری دچار این مشکل می‌شوند.

حدود نیمی از خانم‌های باردار هم از حالت تهوع و هم از استفراغ رنج می‌برند، یک‌چهارم آن‌ها فقط حالت تهوع دارند و یک‌چهارم دیگر از خانم‌های خوش شانس هیچ کدام از این حالت‌ها را ندارند.

حالت تهوع از هفته ششم بارداری شروع می‌شود، اما ممکن است از هفته چهارم نیز خود را نشان دهد و در ماه‌های بعد رو به وخامت بگذارد.

حدود نیمی از خانم‌هایی که در دوران بارداری حالت تهوع دارند، در هفته چهاردهم کاملا مشکلشان برطرف می‌شود، و بقیه آن‌ها تا یک ماه دیگر یا بیشتر، این حالت را خواهند داشت.

حالت تهوع ممکن است در دوران بارداری هر از گاهی عود کند.

متاسفانه در عده بسیار کمی از خانم‌ها، حالت تهوع تقریبا تا زمان زایمان ادامه پیدا می‌کند.

متداول بودن حالت تهوع در دوران بارداری امری عادی است، ولی این به معنای آسان بودنش نیست. حتی موارد بسیار خفیف آن نیز می‌تواند شما را به ستوه بیاورد.

حالت تهوع و استفراغ 24 ساعته ممکن است شما را بسیار خسته و درمانده کند.

درباره این گونه مشکلات و نحوه برخورد با آن‌ها با پزشک خود مشورت کنید.

علل حالت تهوع و استفراغ در دوران بارداری

هیچ کس به طور قطع علت تهوع در دوران بارداری را نمی‌داند، اما علت آن می‌تواند تغییراتی باشد که در این دوران در بدن رخ می‌دهد. برخی از دلایل احتمالی آن عبارتند از:

1- هورمون گونادوتروپین جفتی انسانی (Human chorionic gonadotropin)

این هورمون در دوران بارداری به سرعت افزایش می‌یابد. هیچ کس نحوه تاثیرگذاری این هورمون بر حالت تهوع را نمی‌داند. اما تصور می‌شود که اکثر حالت‌های تهوع به این هورمون مربوط است، زیرا در این زمان، حالت تهوع و میزان این هورمون با هم افزایش پیدا می‌کنند.

به علاوه در مواردی که خانمی دارای میزان HCG بالایی است، مانند خانم‌هایی که دارای چند قلو هستند، حالت تهوع شدید‌تر می‌باشد.

2- هورمون استروژن

هورمون استروژن نیز که در اوایل دوران بارداری به سرعت افزایش پیدا می‌کند، می‌تواند دلیل دیگری برای تهوع باشد.

3- افزایش حس بویایی و حساسیت به بو

در خانم‌های باردار شنیدن بوی ساندویچ از فاصله شش فرسخی مساله‌ای غیر عادی نیست. بعضی از عطر‌ها نیز باعث حالت تهوع می‌شوند. برخی از محققان تصور می‌کنند که دلیل آن افزایش هورمون استروژن باشد، اما در این مورد مطمئن نیستند.

4- ناراحتی معده

دستگاه گوارش برخی از خانم‌ها به خاطر تغییراتی که در دوران بارداری در بدنشان ایجاد می‌گردد، حساس می‌شود.

همچنین برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که خانم‌هایی که معده آن‌ها حاوی یک باکتری به نام «هلیکوباکتر پیلوری» است، دچار حالت تهوع و استفراغ شدید و طولانی تری می‌شوند. تمام مطالعات، ارتباط این باکتری با این مساله را تایید نمی‌کنند.

محققان معتقدند که برخی از خانم‌ها به لحاظ روان‌شناختی، به دلیل واکنش‌های غیر عادی به استرس، زود‌تر از موعد دچار حالت تهوع می‌شوند، اما شواهد محکمی برای حمایت از این فرضیه ندارند. البته اگر دائما حالت تهوع داشته باشید و زیاد استفراغ کنید، مطمئناً استرس بیشتری هم خواهید داشت.

چرا جنین لگد می زند؟

با بزرگ شدن جنین، او شروع به حرکت کردن می کند. لگد زدن در واقع حرکت جنین در داخل رحم است.حس دست و پا زدن جنین می تواند شگفت انگیزترین تجربه یک مادر باشد؛ اما آیا تا به حال درباره علت این دست و پا زدن فکر کرده اید؟

با بزرگ شدن جنین، او شروع به حرکت کردن می کند. لگد زدن در واقع حرکت جنین در داخل رحم است.

اگرچه به این حرکت «لگد» اطلاق شده است، اما جنین تنها لگد نمی زند، بلکه حرکت های دیگری نیز انجام می دهد، حرکت دیافراگم، سکسکه، حرکت دست، غلت زدن از یک طرف به طرف دیگر و... از جمله این حرکات است که البته تمامی آنها توسط مادر احساس نمی شود.

در هفته های اولی که جنین با کشیدن بدن خود لگد می زند، مادر تنها یک پرش در شکم حس می کند.

مادرهایی که قبلا بچه دار شده اند، خیلی سریع تر و بهتر از مادرانی که برای بار اول باردار شده اند، می توانند لگد و تکان های جنین را احساس کنند.

مادرهای لاغر نیز بیشتر و بهتر از مادران چاق این حرکات را احساس می کنند. اما این حرکات چگونه هستند؟

جنین در واکنش به آنچه در محیط رخ می دهد، لگد می زند

در رحم، جنین برای استراحت و حرکت بدنش را می کشد، در نتیجه مادر احساس می کند که جنین لگد می زند. این لگد زدن قسمتی از رشد طبیعی جنین است.

جنین به محرک خارجی مانند صدا، نور و حتی غذا خوردن مادر نیز واکنش نشان می دهد.

جنین پس از مصرف غذا بیشتر لگد می زند

جنینی که به طور طبیعی روند رشد را طی می کند، معمولا روزی 15 تا 20 بار لگد می زند. اغلب پس از غذا خوردن یا در واکنش به صدای بلند، لگد می زند.

جنین در 9 هفتگی شروع به لگد زدن می کند

در این دوران، تنها با دستگاه های پزشکی می توان این لگدها را ردیابی کرد. اما در 18 یا 19 هفتگی مادر قادر است حرکت ها را حس کند.

هر چند در این دوران نیز برخی از مادران این لگدها را با نفخ یا پری شکم اشتباه می گیرند. در کل در هفته بیست و چهارم، مادر لگدها را بیشتر حس می کند.

در بارداری دوم، مادران می توانند در هفته سیزدهم لگد را حس کنند.

حرکات جنین چگونه است؟

مادرها، حرکات جنین داخل رحم را به باز شدن پاپ کورن روی حرارت، لیز خوردن ماهی یا بال زدن پروانه تشبیه کرده اند.

ابتدا شاید این حرکات و صداها را به غار و غور گرسنگی یا نفخ تعبیر کنید، اما به زودی متوجه می شوید این صداها و حرکات به طور منظم تکرار می شوند و ناشی از حرکات دوست داشتنی کودک است و می توانید تفاوت آنها را تشخیص دهید.

این گونه نشانه ها را بیشتر هنگامی که نشسته یا دراز کشیده اید، احساس خواهید کرد.

هر چند وقت یک بار این حرکات انجام می شوند؟

فاصله میان نخستین لگدهای جنین زیاد است، به طور مثال، امروز چندین حرکت او را حس می کنید و فردا دیگر هیچ خبری نیست. البته جنین به طور مرتب در حال حرکت و لگد زدن است، اما برخی از آنها ضعیف و آرام است و مادر نمی تواند آنها را احساس کند.

اما در سه ماهه دوم، قدرت این لگدها زیاد می شود و مادر به خوبی همه آنها را احساس می کند.

اگر با مادر باردار دیگری صحبت کردید و حرکات فرزندانتان با هم فرق داشت، به هیچ وجه نگران نشوید. هر کودکی الگوی رفتاری خود را دارد. جنین ها مانند هم حرکت نمی کنند. اگر حرکات او کمتر از حد طبیعی نباشد، تفاوت آن با دیگران مساله مهمی نیست.

آیا باید روند لگدهای جنین را پیگیری و ثبت کنم؟

هنگامی که جنین لگد می زند به آن توجه داشته باشید و اگر تعداد آن کاهش پیدا کرد حتما با پزشک خود در میان بگذارید.

کم شدن حرکات جنین در رحم می تواند نشانه مشکلی باشد.

در سه ماهه سوم، شاید پزشک از شما بخواهد در طول روز تعداد حرکات و لگدهای کودک خود را بشمارید. برای این منظور روش های مختلفی وجود دارد. برای دانستن آنها از پزشک بخواهید به طور دقیق چند روش را توضیح دهد.

یکی از رایج ترین روش ها این است که یک ساعت از روز را که اصولا جنین حرکت می کند، انتخاب کنید. (بهتر است برای مقایسه، هر روز در همان ساعت و حوالی آن لگدهای جنین را شمارش کنید). بنشینید یا دراز بکشید سعی کنید حواستان به جنین باشد. زمان بگیرید تا ببینید چقدر طول می کشد تا 10 ضربه مختلف– لگد، مشت یا حرکت کلی بدن -  را تشخیص دهید. اگر در طول دو ساعت، 10 ضربه را احساس نکردید، با پزشک خود تماس بگیرید.

کاهش پیدا کردن لگدها می تواند نشانه یک مشکل باشد

جنین سالم روزی 15 تا 20 بار لگد می زند و کم شدن این میزان می تواند علامت کمبود تغذیه یا کاهش اکسیژن رسانی به جنین باشد که این وضعیت باید بررسی شود.

در برخی موارد برای پیشگیری از خطر، لازم است جنین را هرچه زودتر به دنیا آورد.

کم بودن لگدها به معنی شخصیت آرام جنین نیست، بلکه علامت کمک خواستن از سوی جنین است.

حرکت نکردن جنین به مدت یک ساعت پس از غذا خوردن مادر، جای نگرانی دارد. در برخی موارد افت قند خون باعث کند شدن حرکت جنین می شود.

کاهش لگد در برخی موارد جای نگرانی ندارد

گاهی به مدت 20 تا 50 دقیقه جنین در حال استراحت است و حرکت نمی کند و در هفته 36 بارداری، به علت کمبود جا در رحم جنین کمتر حرکت می کند.

12 نکته درباره لگد زدن جنین

شاید یکی از مهم‌ترین و جالب‌ترین مراحل بارداری، احساس حرکت‌های جنین در بدن مادر باشد، اما از آنجا که این حرکات نشانه سلامت و حیات جنین هم هستند، گاهی باعث نگرانی می‌شوند. دانستن 12 نکته زیر شاید کمی از نگرانی‌هایتان کم کند.

1- شروع حرکات: اگرچه حرکات جنین از هفته 7 تا 8 بارداری شروع شده و در سونوگرافی هم دیده می‌شود، اما هر مادر بارداری قبل از هفته 16 تا 22 بارداری حرکات جنینش را حس نمی‌کند، زیرا قبل از این سن، جنین فقط چند سانتی‌متر است.

2- اثر تعداد بارداری بر تشخیص حرکات: مادری که قبلا تجربه بارداری را داشته است، به مراتب حرکات جنین را بهتر می‌شناسد و انتشار گازها یا انقباض‌های دستگاه گوارش را با آن اشتباه نمی‌گیرد.

معمولا مادرانی که اولین تجربه بارداری را پشت‌سر می‌گذارند، تا حوالی هفته‌های 20 تا 25 بارداری متوجه این حرکات نمی‌شوند.

3- اثر اضافه‌وزن بارداری مادر بر حرکات: مادر برای داشتن بارداری سالم، باید قبل و بعد از شروع بارداری، وزن خود را در محدوده توصیه شده به‌وسیله متخصص نگه دارد و از پرخوری بپرهیزد.

ممکن است مادرانی که به دنبال بارداری وزنشان خیلی بالا رفته، نتوانند این حرکات را درست حس‌کنند. به علاوه هنگامی که قطر چربی‌های شکم 10 تا 15 سانتی‌متر است، پزشک هم نمی‌تواند حرکات را خوب تشخیص دهد و حتی سونوگرافی هم مشکل می‌شود.

4- ویژگی‌های حرکات: این حرکات مانند پرش‌هایی ملایم و نرم هستند. ابتدا تشخیص آنها مشکل است، اما با پیشرفت بارداری، مشخص‌تر می‌شوند و می‌توان حرکت دست‌و پا و چرخش را تشخیص داد. حرکات دست‌و پا کوتاه‌‌تر و حرکات چرخشی جنین شدیدترند. در هفته‌های آخر بارداری می‌توان این حرکات را از خارج بدن مادر دید.

5- لگدها قبل از خواب بیشترند؟ حرکات، زمان مشخصی ندارند، اما چون مادر شب‌ها مایل به استراحت است، شدت آنها را بیشتر حس می‌کند، اما در ساعت‌های بیداری و فعالیت اجتماعی توجه مادر به حرکات کمتر است. ممکن است بعد از خوردن غذای شیرین، حرکات جنین بیشتر شود.

6- حداکثر تعداد حرکات: بین هفته 28 تا 32 بارداری است، زیرا حجم مایع آمنیوتیک زیاد است و جنین می‌تواند به خوبی حرکت کند. بعد از هفته 32، حرکات کم می‌شوند، زیرا حجم مایع آمنیوتیک کم می‌شود و جنین در هفته‌های آخر، حرکات چرخشی کمتری دارد و بیشتر دست‌ و ‌پای خود را حرکت می‌دهد.

7- تناوب حرکات: در ابتدا، حرکات کوتاه و با فواصل طولانی هستند، مثلا در یک روز حرکات متعددی را حس می‌کنید سپس چند روز هیچ حرکتی را حس نمی‌کنید، زیرا جنین هنوز کوچک است، اما از میانه بارداری تشخیص حرکات جنین منظم می‌شود. گاهی هم مادر سکسکه جنین را متوجه می‌شود که حرکات آن مداوم، پشت‌سر هم و لرزشی است.

8- لزوم توجه به حرکات: به محض اینکه احساس کردید حرکات جنین‌تان منظم شده‌اند (یعنی حدود هفته 28 بارداری)، به آنها دقیق شوید و اگر به‌نظر رسید این حرکات کم شده‌اند، حتما متخصص زنان را در جریان بگذارید تا ضربان قلب جنین را بررسی کند.

9- اگر جنین حرکت نمی‌کند: مدت خواب جنین حداکثر 75 دقیقه است و اگر بیش از 2 ساعت حرکت نکرد، مادر باید مساله را بررسی کند. اگر احساس کرد، جنینش 2 تا 3 ساعت است حرکت نمی‌کند، بهتر است کمی غذای انرژی‌زا مصرف کند و در حالت آرامش به پهلو یا پشت بخوابد، دستش را بر شکم بگذارد و با توجه کامل به جنین، حرکات او را بشمارد.

10- چطور حرکات را بشماریم؟ بهتر است کمی غذا بخورید و به پهلو بخوابید یا در حالتی راحت، دراز بکشید یا بخوابید. سپس طی 60 دقیقه تمام حرکات کوچک و بزرگ جنین را ثبت کنید. در مورد تناوب این حرکات اتفاق نظری وجود ندارد، اما 10 حرکت طی دو ساعت، مطلوب‌‌ترین تناوب توصیه شده است.

علت کاهش حرکات جنین می‌تواند به‌خطر افتادن سلامت جنین یا کاهش مایع آمنیوتیکی باشد. استانداردی برای تعداد حرکات جنین وجود دارد، اما یک عدد دقیق نداریم. برخی معتقدند حداقل چهار حرکت در ساعت که اگر کمتر باشد، باید بررسی شود.

11- از چه زمانی توجه به این حرکات اهمیت بیشتری می‌یابد؟ از ماه هفتم که جنین برای زندگی در خارج رحم آمادگی پیدا می‌کند، توجه مادر به حرکات او باید بیشتر باشد. متاسفانه برخی مادران بعد از دو روز بی‌تحرکی جنین به ما مراجعه می‌کنند. در این شرایط احتمال مرگ جنین در رحم وجود دارد.

12- حرکات جنین و عوامل داخلی و محیطی: این باور که بچه تکان خورد، پس گرسنه است، باور صحیحی نیست، زیرا غذا باید جذب شود و موادمغذی آن وارد خون مادر شوند، سپس به جنین برسند. عوامل محیطی مانند استرس، صدای شدید، حتی صدای دستگاه پخش‌کننده ضربان قلب جنین در کلینیک باعث افزایش حرکات جنین می‌شوند. از طرفی افزایش حرکات جنین ضربان قلبش را افزایش می‌دهد.

علل کاهش حرکت جنین

در هر تغییر حرکت جنین، خطرهایی گوشزد می‌شود که خلاصه آن این‌طور است:

- کاهش حرکت جنین از هفته 28 تا 30 بارداری به بعد خطرناک است.

- کاهش تحرک به‌دلیل کاهش مایع آمنیوتیک: در این حالت ممکن است پزشک مایعات بیشتری را برای بیمارش تجویز کند.

- کاهش تحرک ناشی از اختلال رشد، وزن کم جنین؛ اختلال خونرسانی به جنین

- شرایط استرس و کمبود اکسیژن برای جنین: مثلا چرخیدن بند ناف دور گردن جنین یا گره‌خوردن آن. در این حالت افزایش حرکت شدید و ناگهانی و سپس کاهش حرکت داریم.

یادمان باشد که حرکت هر جنینی باید نسبت به خودش سنجیده شود، برخی جنین‌ها کلا پرتحرک هستند و برخی کم‌تحرک، اما اگر طی یک روز حرکت جنین ناگهان زیاد یا کم شود، ممکن است نشانه خطر مرگ جنین باشد.

هم زود و هم دیر باردار شدن بد است

اختلالات ژنتیک و کروموزومی در بارداری‌های زیر 19 سال و بالای 35 سال، بویژه در سنین بالای 40 سال به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

دکتر زهرا شمالی، متخصص زنان و زایمان درباره عوارض بارداری در سنین بالا و پایین می گوید:

«احتمال بروز فشار خون بالا، قند خون بالا، مسمومیت حاملگی، دوقلو زایی، افزایش یا کاهش بیش از حد وزن جنین، زایمان سخت، افزایش فیبروم که ممکن است میزان سقط را بیشتر کند، بارداری خارج از رحم و مرگ داخل رحمی از عوارض بارداری در سنین بالای 35 سال است.

بسیاری از بارداری‌هایی هم که در سنین پایین صورت می‌گیرد، اغلب به صورت ناخواسته بوده و آزمایش‌های قبل از بارداری برای آنها انجام نشده است. از سوی دیگر زنانی که در سنین زیر 19 سال باردار می‌شوند با توجه به این که رشد جسمی آنها به حد کافی نرسیده و بدن آنها آمادگی بارداری ندارد، دچار مشکلاتی می‌شوند.

احتمال کم‌خونی مادر، زایمان زودرس، مرگ جنین به دلیل وزن کم و احتمال مرگ نوزاد پس از تولد از عوارض زایمان در سنین پایین است.»

خطرات بارداری در سنین بالا

بارداری زنان بالای سن 35 سال خطر ابتلا به فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی را افزایش می دهد. با این حال معاینه و مراقبت مرتب زنان می تواند باعث تشخیص سریع این بیماری و درمان آن شود.

زنان باردار بالای 35 سال بیشتر از روش سزارین برای زایمان استفاده می کنند که چنین عملی درصد تولدهای زودرس و فرزندان ناقص را افزایش می دهد.

یکی دیگر از خطرات بارداری در سنین بالا، تولد فرزندان با سندرم داون است که یک بیماری ژنتیکی و کروموزومی می باشد. البته امروزه با بررسی و آزمایش مایع دور جنین (روش آمنیوسنتز) این امکان فراهم شده تا از تولد فرزندان ناقص و مبتلا به نقص های ژنتیکی جلوگیری شود.

نکته دیگر این است که با افزایش سن مادر، بروز حاملگی دوقلویی دوتخمکی افزایش پیدا می‌کند. اگرچه در حال حاضر علت اصلی حاملگی چندقلویی در سنین بالای مادر استفاده از روش‌های کمک باروری (لقاح آزمایشگاهی) عنوان شده است.

تحقیقات دیگر نشان داده‌اند برخی از بیماری‌های مادر از جمله فشار خون، در نتیجه اختلال خون‌رسانی می‌تواند منجر به جداشدن زودرس جفت در سنین بالای بارداری شود.

همچنین افزایش احتمال سقط جنین در مادران سنین بالا نیز به بیماری‌های زمینه‌ای مادر نظیر دیابت و یا ناهنجاری‌های ژنتیکی خود جنین و... نسبت داده می‌شود.

علاوه بر خطراتی که زایمان برای مادران مسن دارد، نوزادان نیز زمانی که از مادران مسن متولد می شوند در معرض خطراتی قرار می گیرند. هنگامی که مادر پا به سن 35 سالگی می گذارد، مرگ و میر های جنینی و حوالی تولد شروع به افزایش می گذارد و به تدریج با ارتقای سن مادر بالا می رود، به ویژه برای مادرانی که به بیماری های قلبی عروقی و دیابت مبتلا هستند.

و اما یک سۆال مهم این است که آیا تمامی زنان بالای 35 سال در معرض خطرات ناشی از حاملگی قرار دارند؟ واقعیت این است که بارداری در سنین بالا همیشه هم ترسناک و یا بهتر بگوییم، خطرناک نیست.

بسیاری از تحقیقات ثابت کرده‌اند در زنان دارای اندام مناسب و بدون بیماری، میزان عوارض بارداری و جنینی کمتر است. گفته می‌شود اگرچه مرگ‌ومیر مادران در بالای 35 سال و مسن‌تر افزایش پیدا می‌کند، اما بهبود مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی باعث کاهش این خطرات می‌شود.

به عبارت دیگر، کلید به حداقل رساندن خطرات ناشی از سن بالای حاملگی، داشتن یک شیوه زندگی سالم است که شامل: برنامه غذایی مناسب، تمرینات ورزشی منظم، عدم استعمال دخانیات، استراحت مرتب و خواب شبانه منظم می باشد.

در این راستا به اهمیت ورزش به ویژه ورزش‌های کششی تأکید بسیار شده است، چرا که تمرینات ورزشی کششی با بهبود خون‌رسانی در لگن از توقف خون جلوگیری می‌کنند.

همچنین مصرف روزانه قرص اسیدفولیک هم به مادران باردار توصیه می‌شود تا از ایجاد ناهنجاری‌های عصبی جنین پیشگیری شود.

در کنار تمام این توصیه‌ها این مادران می‌توانند در دوران بارداری با استفاده از معاینات مرتب پزشک خود و انجام آزمایش‌هایی نظیر آمنیوسنتز و یا کوردوسنتز تکامل طبیعی جنین خود را کنترل کنند.

خطرات بارداری در سنین پایین

فاطمه ناهیدی، دکترای بهداشت باروری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مورد حاملگی در سنین پایین می گوید:

«از نظر جسمی، دختر نوجوان در حال رشد بوده و اندام‌های تولیدمثلی و تناسلی وی از رشد کافی برخوردار نیستند. بنابراین مادر شدن در این سنین فرد را دچار مخاطراتی می‌کند.

زنان نوجوان معمولا در حال رشد و تکامل هستند. نیاز آنها به انرژی و تغذیه مناسب نسبت به افراد مسن‌تر بیشتر است، بنابراین چنین کمبودهایی با وقوع حاملگی نه تنها به مادر، بلکه به جنین نیز آسیب وارد می‌کند.»

در اینجا عوارض قبل، بعد و حین زایمان در سنین پایین را برایتان می گوییم.

عوارض قبل از زایمان

- زایمان زودرس

- فشار خون بالای مادر

- کم‌خونی

- مرگ مادر

- مرگ جنین

- رشد ناکافی جنین داخل رحم

عوارض حین زایمان

- پیشرفت نکردن زایمان به دلیل تکامل ناکافی لگن

- پارگی‌های نسج کانال زایمانی

- خون‌ریزی‌های حین و پس از زایمان ناشی از کم‌خونی مادر، پارگی‌های نسج‌های کانال زایمانی و در نهایت جمع نشدن رحم

عوارض پس از زایمان

- عفونت (ناشی از مراقبت‌های ناکافی و کم‌خونی)

- خون‌ریزی

- رسیدگی ناکافی به خود و فرزن

چه زمانی برای تست بارداری مناسب است؟

دقت داشته باشید که برای رسیدن به نتیجه دقیق تر تست خانگی بارداری از طریق ادرار، زمان استفاده از تست بسیار اهمیت دارد. به طور کلی می توان گفت بیشتر تست های خانگی نتیجه دقیقشان را حداقل یک هفته بعد از تاخیر در قاعدگی می دهند.پیشرفت سطح بهداشت و سلامت کشور یکی از بزرگ ترین هدیه های علم پزشکی امروزی است. در زمان های قبل، نداشتن آگاهی علمی و همچنین کمبود امکانات بهداشتی و پزشکی باعث می شد گاهی زنان با گذشت سه ماه یا بیشتر از شروع بارداری، از آن مطلع نباشند.

اما امروزه دسترسی به انواع راه های پیشگیری از بارداری و از طرف دیگر وجود آزمایشات و تست های تشخیص بارداری، به زن و شوهر این امکان را می دهد که با داشتن بارداری های برنامه ریزی شده و نیز کنترل صحیح بارداری، از خطرات تهدیدکننده سلامت خانواده در امان باشند.

آیا می دانید تست های تشخیص بارداری چگونه عمل می کنند؟

تست های بارداری امروزی بر اساس تعیین مقدار هورمون گونادوتروپین جفتی انسان یا همان (hCG) عمل می کنند. این هورمون دقیقا بعد از جایگزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم ترشح می شود و نقش بسیار مهم در حمایت از بارداری و سلامت جنین بر عهده دارد. این هورمون با تحریک ترشح هورمون های پروژسترون و استروژن ایفای نقش می کند.

دو نوع تست تشخیص بارداری اصلی وجود دارد:  تست ادراری و تست خونی.

تست ادراری می تواند علاوه بر مرکز درمانی در خانه نیز انجام شود. بیشتر خانم ها با مشاهده تاخیر در قاعدگی و احتمال بارداری، اول از همه این تست خانگی را انتخاب می کنند که روشی راحت و سریع است. این تست خانگی بارداری را می توانید از داروخانه بخرید.

دقت داشته باشید دستورالعمل استفاده از این تست ها را به دقت مطالعه کنید تا نتیجه ی به دست آمده نتیجه ای دقیق باشد. در ادامه لازم است شما نتیجه ی این تست را به پزشک اطلاع دهید تا در صورت لزوم تست های قطعی تر تشخیص بارداری برای شما انجام شود.

تست های خونی روش دیگری هستند که قطعا توسط پزشک انجام می شوند. بدون شک موارد مصرف آنها کمتر از تست های ادراری است، چون همانطور که گفتم بیشتر خانم ها ابتدا از تست ادراری استفاده کرده و در صورت لزوم برای تست خونی مراجعه می کنند.

دقت تست خونی در تشخیص بارداری بالاتر از تست ادراری بوده و حتی شش تا هشت روز بعد از تخمک گذاری نیز می تواند به کار برود. البته همانطور که می دانید نتیجه ی این تست چند روز بعد به دست شما خواهد رسید.

 

چه زمانی باید این تست ها را انجام داد و چه قدر دقیق هستند؟

دقت داشته باشید که برای رسیدن به نتیجه دقیق تر تست خانگی بارداری از طریق ادرار، زمان استفاده از تست بسیار اهمیت دارد. به طور کلی می توان گفت بیشتر تست های خانگی نتیجه دقیقشان را حداقل یک هفته بعد از تاخیر در قاعدگی می دهند، یعنی دقیقا دو هفته بعد از تخمک گذاری.

پس از روز اول تاخیر در بارداری حداقل یک هفته صبر کنید و بعد تست را انجام دهید. اگر صبح و بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب این تست را انجام دهید، نتیجه آن دقیق تر خواهد بود، زیرا ادرار در این زمان غلیظ تر است.

البته برخی تست های بارداری از بقیه حساس تر و دقیق تر هستند. این تست ها قادر هستند افزایش هورمون hCG را حتی چهار تا هفت روز بعد از لانه گزینی تخم در رحم تشخیص دهند. اما دقت داشته باشید که اگر این تست را خیلی زود انجام دهید، حتی اگر از یک تست خوب هم استفاده کنید، سطح هورمون hCG آنقدر بالا نخواهد بود که تشخیص داده شود. پس نتیجه تست بارداری به خطا منفی گزارش خواهد شد و ممکن است نتوانید اقدامات لازم بعدی برای مراقبت از خود و تضمین سلامت فرزندتان را که از همان روزهای اول از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است به عمل آورید.

دقت تست های خانگی حدود 97 درصد گزارش شده است. البته به طور قطع تست خونی دقیق تر خواهد بود، اما به هر حال در برخی موارد احتمال خطا در هر دو تست وجود دارد.

به طور کلی می توان گفت دقت تست های خانگی به عوامل زیر بستگی دارد:

- دقت موقع انجام تست و دستورالعمل های درج شده بر روی آن

- زمان تخمک گذاری در دوره قاعدگی و اینکه چه زمانی لانه گزینی تخم صورت گرفته باشد

- چه مدت بعد از بارداری تست انجام شده است

- میزان دقت و کیفیت خود تست بارداری که از داروخانه تهیه شده است